Günün makalesi: Muhteşem Gatsby 100 yaşında
F. Scott Fitzgerald’ın “Muhteşem Gatsby” yapıtını ele alan Ergin Yıldızoğlu, Cumhuriyet gazetesindeki köşesinde yer alan “1925-2025 (Muhteşem Gatsby)” başlıklı yazısında şu hususları inceledi:
“ANKSİYETE ÇAĞI”
“F. Scott Fitzgerald’ın The Great Gatsby (Muhteşem Gatsby) romanı 10 Nisan 1925’te yayımlandı; evvelce ilgi çekmedi lakin bugün, Amerikan edebiyatının ikonik yapıtlarından biri olarak 100. yılı kutlanıyor. Üç defa sinemaya uyarlanan Gatsby, yalnızca lisanının hoşluğu ya da karakterlerinin unutulmazlığıyla değil, W.H Auden’in “Anksiyete Çağı” başlıklı uzun şiirinde betimlediği periyodun atmosferini yakalayabildiği için ilgi çekmeye devam ediyor, edebiyat derslerinde okutuluyor.
Muhteşem Gatsby, çok büyük lakin kaynağı meçhul (yasadışı) bir servete sahip, yeni güçlü Jay Gatsby’nin hikayesidir. Gatsby yıllar evvel âşık olduğu lakin artık varlıklı, hoyrat Tom Buchanan ile evli, Daisy’yi tekrar kazanmak için gösterişli partiler düzenler. Daisy, Gatsby’nin arabasını kullanırken kazayla kocasının metresini öldürür. Ölen bayanın kocası da kazara Gatsby’yi öldürür. Tom ve Daisy ise “her şeyi kırıp döktükten sonra paralarına, ayrıcalıklarına, büyük vurdumduymazlıklarına sığınan insanlar” olarak ömürlerine devam ederler.
GATSBY’DEN TRUMP’A
Fitzgerald, bu romanı, imparatorlukların, dinin ve liberal kapitalizmin artık halkların inancını yitirdiği iki savaş ortası periyotta,1923’te Mussolini rejimi kurulurken Roma’da tamamladı. I. Dünya Savaşı, istikrarlı ilerleme inancını yıkmıştı. Lakin borsalar “uçuyordu”, eşitsizlik derinleşiyordu. 1920’lerin “caz çağı” bu yıkıma bir aldırmazlıkla, Hollywood müzikalleriyle karşılık veriyor, ayrıcalıklı azınlık, uygarlığın yıkıntıları üzerinde dans ediyordu.
Bugün de benzeri bir dengesizlik, belirsizlik hâkim. Sonsuz, fırsat, refah vaat eden bir ekonomik model, borç, pandemi, iklim krizi, kitlesel yabancılaşma, müstehcen servetler üretti. Artık bu modelin dünya sistemi çöküyor, onun yerini neyin alacağını kimse bilemiyor. Daima yatırım yapıyoruz, optimize ediyoruz, “heç” ediyoruz, bilgi topluyoruz, espri yapıyoruz, fantastik sinemalar, bilgisayar oyunları, komplo teorileri üretiyoruz, hatta dua ediyoruz lakin hayatın nereye “gittiğini”, giderken bizden ne istediğini bilemiyoruz. Bu sırada “adamlar”, ticaret savaşlarıyla, kinetik savaş riskiyle oynuyorlar. Ayaklarımızın altından, taban sessizce kayıp gidiyor. Boşuna mı “anksiyete çağı” diyoruz.
Böylesi devirlerde, fantezilerin peşinden gitmek tehlikelidir. Gatsby de geçmişin silinebileceğine, vaktin geri sarılabileceğine ve kişinin kendini yine yaratabileceğine inanıyordu. Gatsby, yoksulluk, aile ve savaş üzere geçmişinin gerçeklerinden kopmaya çalıştı. Bugün, Amerika da benzeri bir yol izliyor. Yalancı, yasa tanımaz hatta gangster bozuntusu adamlar, plütokratların parasıyla, kitlelerin dayanağıyla, devleti ele geçiriyor. Ülkenin tarihindeki ırkçılığı, köleciliği, soykırımı unutturmak, ülkenin daima “mükemmel” olduğunu varsaymak isteyen faşist bir akım kitaplara, kavramlara, “radikal ırk teorisi”ne, üniversitelere savaş açıyor. Bu Amerika da tıpkı Gatsby üzere, geçmişin yükünden kurtulmak istiyor.
AH! O MUAZZAM UMURSAMAZLIK
Fitzgerald’ın fark ettiği, hâlâ yankı bulan şey, böylesi bir amnezinin nasıl derin yaralar açabileceğidir. Roman, bir terk edilmişlikle sona erer. Gatsby, aslında hiç dahil edilmediği bir hayal içinde, “yanlışlıkla” öldürülür. Tom ve Daisy, ürettikleri pisliği diğerlerine bırakıp o “muazzam umursamazlıklarıyla” ömürlerine devam ederler.
Bugün de plütokratlar, süratle ilerlemek, biriktirmek ismine, her şeyi kırıp döktükten sonra, ürettikleri pisliği topluma bırakıp o “muazzam umursamazlıklarıyla” hayatlarına devam ediyorlar. Bugün, ekolojik çöküş, ekonomik güvencesizlik, yükselen faşizm karşısında bize “daha çok hayal etmemiz” söyleniyor. Yeni teknolojiler bizi özgürleştirecekmiş. Yeni önderler her şeyi düzeltecekmiş. Kâfi ki geriye bakmadan süratle ilerleyelim.
Fitzgerald romanında, geleceğin unutma üzerine kurulamayacağını anlatıyor. Bir çağın sonu, yalnızca tekrar icadı değil, birebir vakitte tarihle, eşitsizlikle, yasla yüzleşmeyi gerektiriyor. Gatsby bunu yapamadı. İnsanlık da şimdi yapamıyor.
Great Gasby, Amerika’yı, şatafatlı ömrü, kapitalizmi yücelttiği, kolay bir yanıt ya da bir ahlak dersi sunduğu için değil, toplumsal çelişkileri anladığı için yaşamaya devam ediyor. Yüz yıl sonra bile, hâlâ zamanımızın kitabı olmaya devam ediyor.”
Odatv.com
