Restoran ve AVM’lerde duyuyoruz: Arka plan müziğini kim buldu
Spotify’daki ortam çalma listelerinin ve ikinci ekranların çağında, hayatın art planında var olmak üzere tasarlanmış müzik fikri pek de radikal görünmeyebilir.
Fransız bestekar Erik Satie 1917’de ‘mobilya müziği’ terimini ortaya attığında ve ortamlara ahenk sağlayacak müzikler bestelemeye başladığında, bu kavramın çok az örneği vardı. Sanat tarihi, estetik ve sesin tabiatına büyüleyici bir dalış olan bu kısa sinema, Satie’nin avangart fikirlerinin alışveriş merkezlerinde ve asansörlerde sıkça duyulan sıradan müziğin yolunu nasıl açtığını, birebir vakitte John Cage ve Brian Eno üzere ünlü çağdaş bestekarlara nasıl ilham verdiğini araştıran Inside the Score isimli YouTube kanalı 17 dakikalık bir YouYube belgeseli ile çok hoş anlatıyor. Dahası, modül Satie’nin dinleyicilerinin ilgisini çekmekten çok, onların altından kaymayı amaçlayan müzik yaratma maksadında nihayetinde başarılı olup olmadığını sorguluyor.
OdaTv sizler için “Satie’nin Mobilya Müziği: Görmezden Gelinmek İçin mi Tasarlandı?” belgeselin bir özetini derledi.
Eric Satie büyük ölçüde halkın beğenisi ile o periyodun bağdaşmayan kendine mahsus ve ekseriyetle eksantrik bir müziği vardı. Adorno üzere eleştirmenler o periyot Sati’nin müziğinde potansiyel gördüler lakin, bestelerinin içerikten mahrum olduğu sonucuna vardılar. Mesela John Cage onun çalışmalarında kıymetli bir tesir görüyor. Eric Sati’nin “Mobilya Müziği” bilhassa görmezden gelinmek için bestelenmiş bir tipti. Bize “Arka Plan Müziği”nin çağdaş fikrini verdi.
BUGÜNÜN FON MÜZİĞİ NASIL ORTAYA ÇIKTI
Bu fikir Satie’nin ressam arkadaşı Fernand Legeron ile birlikte öğle yemeği yedikleri restorandan ayrılırken konuştukları bir mevzu. İkisi birlikte öğlen yemeği yerken dayanılmaz derecede kaba bir müziğe maruz kaldıktan sonra bugün “Mobilya Müziği” denen biçimin fikri oluşmaya başlıyor. Lokanta ambiyansına uygun, onun modülü bir müzik neden olmasın. Pekala nasıl olacaktı bu müzik? Tabiatı gereği melodik olduğunu düşünüyordu. Bıçak ve çatal seslerini yumuşatacak lakin onlara hükmetmeyecek, kendini belirli edecek ve bazen yemek yiyenler ortasında asılı kalan o sessizliği sağlayacak bir müzik. Onları günlük sıradanlıktan kurtaracak ve birebir vakitte sokaktan gelen sesleri nötralize edecek. Bugünün ‘Arka Plan Müziği’nin birinci çıkışı da denilebilir. Daha da ileri gidersek sinema müziği , ortam müziği , tanınan müzik ve alışılmış ki alış veriş merkezi müzikleri. Spotify üzere yayın platformlarında, sayısız art plan müziği çalma listesi bulunuyor.
BUNU 1917’DE SÖYLEDİ
1917 yılı… Satie bunları anlattığında vaktin müzik anlayışı ile uyuşmadığını söylüyorlardı. Müzik dikkatle dinlenmesi gereken bir olaydı ve takdir edilmesi gerekiyordu. Satie’nin “Mobilya Müziği” işte bunlara uymuyordu. Bir kez çok kısa bestelerdi ve bunun uzun müddetler tekrar edilebilir olmasıydı. Devrin kıymetli müzik insanı Adorno’ya nazaran bu özelliği ile anlamsızdı. Tematik olarak varlıklı ve karmaşık sanat müziği üzere lakin dikkatlice dinlediğinizde tam mana kazanır görüşünü savunuyordu. Mobilya Müziği art plan müziği olarak dinlendiğinde ve başka aktiviteler ile domine edildiğinde mana kazanıyordu.
MOBİLYA MÜZİĞİ’ NİN BİRİNCİ ÖRNEĞİ; KISA MODÜL KAÇ KEZ ÇALINIYOR? BİRİNCİ KİM İCAT ETTİ
Satie’nin müziği işlevsizdi ve sanatsal kıymeti yoktu. Çarpıcı örnek Vexation… Mobilya Müziği’nin öncüsüdür. Kısa parçayı tam 840 sefer çalar icracı. Bu modül bestekar şimdi sağ iken hiç icra edilmedi. John Cage onu keşfedince 1963 yılında 12 piyanistten oluşan bir kadro ile 18 saat 40 dakika süren bir şov haline getirildi.
20 DAKİKA DAYANANA 5 SENT ÖDENDİ
Bu gösteriyi izlemenin bedeli 5 dolardı . Seyirciler katlandıkları her 20 dakika için 5 sent para kazandılar. O gün bu müziğe katlananların kimileri kitap okudu. kimileri yemek yedi, kimileri uyudu. Yani müzik bir diğer aktivite için art plan fonksiyonu görmüştü.
1920 DE ÇALINCA NE OLMUŞTU DİNLEMEYİN DEDİ OLMADI
Carrelage Phonique kabaca Akustik döşeme olarak çeviri edilebilir. İki motifin kapsamlı tekrarı.. Örneğin bir duvar kağıdı kesimindeki tekrarlayan görsel üzere . Bu modülün enstrümantal çalımında dikkat alımlı hiçbir şey yoktur. Altı enstrümandan oluşan bir topluluk seslendirir öne çıkan bir enstrüman yoktur. Satie müziğinin sıradan olmasına talimat vermiştir adeta. İlgi cazip olmayı beklemez. Göz gerisi edilebilecek halde tasarlanmıştır. Alıcının dikkatini diğer bir şeye odaklanmasına bilhassa müsaade vermektedir. Kasıtlı olarak ilgi alımlı olmayan baskın olmayan bir müzik yazmak niyetidir.
8 Mart 1920’ da Mobilya Müziği örneği tek halka açık performansı bir salonda bir çizim odasında çalındı. Satie gelenlere dinlemeyin diye bağırdı. Lakin onlar dinlediler sessizce. Bu bir başarısızlıktı . O periyodun izleyicisi Satie ile fonksiyonel müzik konusunda birebir ilerici mefkurelere sahip değildi.
BU MÜZİK GÜNÜMÜZDE DAHA ÇOK TÜKETİM MÜZİĞİ
Satie’nin müziği bugün bilhassa, alışveriş yapanlar için art plan müziği onlara rahat bir ortam yaratmak ve böylelikle daha fazla para harcamaya teşvik etmek için seçilen müziğe dönüştü. Doğal ki Satie bildiği melodileri ekonomik kar için kullanmadı. Onun fikri 50 yıl sonra Muzak’ta (Muzak, perakende mağazalarda ve öteki kamu kuruluşlarında çalınan bir Amerikan fon müziği markasıdır) kendini bulmuştur.
FİLM MÜZİĞİ DE BİR FON MUDUR
Film müziği bir fon müziği biçimi olabileceğin argüman edilebilir. Mobilya müziği üzere şuur altında emilir. Max Steiner, Casablanca ve King Kong üzere öncü çalışmalarından beri sinema müzikleri, anlatıya katkıda bulunma eğilinde olmuştur. Bu nedenle tıpkı “Mobilya Müziği” üzere, tek başına beslendiği fotoğrafla birleştirildiğinde olduğundan daha az mana söz edebilir.
ERİC SATİE’NİN SİNEMA MÜZİĞİ BRİAN ENO’YU ETKİLEDİ
Nitekim Satie iki sinemanın müziğini besteledi. Direkt anlatı ile ilgili müzik yazmak yerine Satie’nin ekrandaki aktivite ile ilgisi olmayan onlardan kopuk müzik yazmaktı. Rene Clair’in 1924 imali Entr’Acte kısa tekrarlayan müzik bloklarından oluşuyordu. Ondan etkilenen bir öteki isim Brian Eno’ nun Ambient One: Music For Airport albümü ilgi alımlı olduğu kadar, göz gerisi edilebilir de olmalıydı Eno’nun müziği… Satie müzik dinleme biçimimizde bir değişim başlattı ve bunun tesirlerini günlük hayatımızda hala devam ediyor.
