Kolombiyalı yazar yeni ABD’yi anlattı: İfade özgürlüğünün binyıllık hikayesinin sonu mu

Çağımızın en kıymetli muharrirlerinden Kolombiyalı müellif Juan Gabriel Vasquez, 1973 yılında Kolombiya’nın Bogota kentinde doğdu. Yedi roman, iki öykü kitabı, üç deneme kitabı, bir siyasi yazılar koleksiyonu ve bir şiir kitabının müellifi. Yapıtları çok sayıda mükafata layık görüldü, 30 lisana çevrildi ve 50 ülkede yayımlandı. Kolombiya Lisan Akademisi üyesi.

El Pais gazetesine yazdığı bir makalenin başlığı: “İfade özgürlüğü artık özgürce tabir edilmiyor”

Düşünmenin kendini bulması ile binyıllık gayretin Trump teknoloji oligarşisinin önderliğinde yıkıldığını anlatıyor. Kıymetli, savlı ve kayda kıymet bir yazı…

BİR ABD GEZİSİ ÖNCESİ YASAKLAR ÜLKESİNE BEĞENİLEN GELDİNİZ

“New York’a hakikat altı saatlik uçuş sırasında, iddia ettiğimden daha fazla tedirginlikle, vardığımda neyle karşılaşacağımı merak ediyordum. Son iki ayda her şey değişti; gerici fanatiklerden ve teknoloji oligarklarından oluşan bir hükümet, her vakit onları savunmakla övünen bir ülkenin sivil özgürlüklerine savaş açtı. Hücumların en dikkat çeken amaçlarından biri de, ABD’de tabir özgürlüğü olarak isimlendirilen şey oldu. Akınlar gülünç lakin telaş verici olabilir. Örneğin, Meksika Körfezi’ni “Amerika Körfezi” olarak isimlendirmediği için Associated Press’in (AP) Beyaz Saray’dan men edilmesi üzere. Ya da resmi dokümanlarda “çeşitlilik”, “kapsayıcılık”, “cinsiyet” ve “çevresel adalet” üzere sözlerin kullanımının yasaklanması üzere açıkça diktatörlük biçimleri alabilir. Şayet geçen yüzyılın sonunda biri bana “Birinci Değişiklik ülkesinde” bunun olacağını söyleseydi, buna inanmazdım. Fakat işte buradayız…”

CALVINO’NUN ÖNEMİ

Yazar, Italo Calvino’nun bir yapıtına atıfta bulunuyor. Calvino, genç yaşta Küba’dan İtalya’ya göç etmiş, İkinci Dünya Savaşı sonrası İtalyan kültürünün en kıymetli isimlerinden biri oldu. Kurmaca yazarlığının yanı sıra, İtalya Komünist Parti üyeliği ve Einaudi Yayınevi’ndeki vazifeleriyle de tanındı. Postmodernizm akımının değerli temsilcilerinden. 1985 yılında 61 yaşında öldü. Vasquez onun, “Gelecek Milenyum İçin Altı Öneri” isimli kitabından bahsediyor. Kitabın özelliği, Harvard Üniversitesinde vereceği derslerin notlarından oluşmasıydı. Vefatı bunu engellemişti. Fakat notları ünlü Arjantinli tercüman ve müellif Aurora Bernardez tarafından bir ortaya getirilip kitaplaştırıldı.

BİTMEK ÜZERE OLAN BİNYIL

Calvino’nun kitabının önsözündeki bir cümle muharririn dikkatini çekmişti: “Bitmek üzere olan binyıl.”

Neydi o binyılda olan? “Batı’nın çağdaş lisanlarının doğuşuna ve yayılmasına ve bu lisanların tabir, bilişsel ve hayal gücü imkanlarını araştıran edebiyatların ortaya çıkmasına şahit olundu. Birebir vakitte kitabın binyılıydı” bu türlü diyor Calvino.

Vasquez, yazısında Calvino’ nun kitabının kıymetini şu sözlerle ifade ediyor: “Kitap objesinin bizim bildiğimiz biçimine nasıl büründüğünü gördük. Milenyumun artık sona erdiğinin işareti, post-endüstriyel olarak isimlendirilen teknolojik çağda edebiyatın ve kitapların bahtını sorgulama sıklığımız olabilir. Milenyumun sonuna on beş yıl kala, Calvino, başımıza gelenleri hayal etmeye bile cüret edecek araçlardan, bilgiden ve birikimden yoksundu ve onun kelamlarından, ‘endüstri sonrası denilen teknolojik çağ’ın sonunda ne manaya geldiğine dair cehaleti anlamak neredeyse dokunaklı.”

KİTABIN VEFATINI İLAN ETMİŞTİK

Roman yahut şiir okuyan tuhaf beşerler onları okumaya devam ediyor, hatta onları bir isyan alanı olarak olmasa bile, en azından dünyanın kusurlarına (biçim eksikliğine, kaçınılmaz nahoşluğuna, kaba zulmüne yahut kaba aptallığına) karşı bir savunma düzeneği olarak bir nebze faydalı bulanlar bile var. Calvino’nun kanılarını yazmasından bu yana edebiyatın ve kitabın mevti birkaç kere ilan edildi; Ancak işte oradalar, tıpkı Monterroso’nun dinozoru (Guatemalalı muharrir Augusto Monterroso tarafından yazılmış 1959’da Obras completas (y otros cuentos) isimli kitabın bir kesimi olarak yayınlanan kısa bir öykü) İspanyolcadaki en kısa hikayelerden biri olarak kabul edilir.

BİNYILI TABİR ÖZGÜRLÜĞÜNE ADADIK YA ŞİMDİ

“Hastalanan şeyin aslında kitapla ilişkilendirdiğimiz özgürlükler sistemi olup olmadığını merak ettim, zira kitap onları fethetmemize yardımcı oldu. Evet, söz özgürlüğü bunlardan biridir” diyor muharrir. Ve son binyılı günümüzdeki bir değişim ile ilişkilendiriyor: “Son binyılın kıymetli bir kısmını her şeyi düşünme (ya da hiçbir şey düşünmenin yasak olmaması) ve hatta bunu söyleme hakkını elde etmek için harcadıysak, şu anda Trump’ın teknoloji oligarşisinin önderlik ettiği tam teşekküllü bir karşı ihtilale tanıklık ettiğimizi hissetmemek güç geliyor bana. Elbette, Amerika Birleşik Devletleri’nde rahatsız edici olan her şeyi sansürleme konusunda her vakit güçlü bir tutku olmuştur, lakin bu ülkedeki eyaletlerin kitap sansürüne müsaade vereceğini yahut bunu normalleştireceğini (ABD’de 10.000’den fazla kitap kamu ve akademik kütüphanelerden yasaklandı. PEN America örgütünün araştırmasına nazaran, sansürlü kitapların sayısı yalnızca bir yılda 3.500’den üç katına çıktı) ve hükümetin şikayetleri o anlamsız ve tıpkı vakitte aşağılayıcı sözle, tüm dünyanın gözü önünde sansürün varlığını inkar eden o ikiyüzlü tabirle reddedeceğini hiç düşünmezdim: Biden’ın kitap yasağı aldatmacası.

İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ PALAVRA BİLGİNİN ALDAMACASINA EŞ KIYMET OLDU

Yeni oligarkların cihanında söz özgürlüğü, yanlış bilgilendirme yahut palavra söylemenin cezasız gücüne eşdeğerdir” diye yazıyor Vasquez. “Bunu sırf siyasi çıkarlar için değil, yanlış bilgilendirme ve palavraların, bilgi ve sıkıcı gerçeklerden daha yeterli paraya çevrilmesi nedeniyle de yapar” diye ekledikten sonra kelamı çok konuşulan iki isme getiriyor:

“Zuckerberg ve Musk, gerçek denetimi ve geçersiz haber denetim sistemlerini ortadan kaldırdıklarında, post-gerçek ateşine akaryakıt döküyorlardı; Lakin bu hareketi söz özgürlüğünü savunma kisvesi altında gizlemek ve Trumpçılığın İngilizcede gaslighting (*) denen, apaçık olanı inkar etme ve insanların kendi gerçeklik algılarını sorgulamasına kadar baş karıştırma üzere sınırsız bir yeteneğe sahip olduğuna güvenmek çok kolaydı. Jeff Bezos artık Washington Post takımına, ‘Görüş’ sayfalarının her vakit piyasa özgürlüğünü ve ferdî hakları savunacağını bildiren bir not gönderdi; özgürlük ismine, bunları savunmayan her görüş ortadan kaldırılacaktır.”

TARİKATIN BİNYILINI GÖREMEDİ

Yazar, “Italo Calvino, toplumsal medyanın ve onun ziyanlı tesirlerinin binyılını, ellerinde testerelerle çocukça milyonerlerin binyılını, dünyadaki aptallar tarafından onlara adanan tarikatın binyılını, acizliğimiz yahut birçoklarının cürüm iştirakiyle yok edilen özgürlüklerin binyılını görmedi“ diyor ve ekliyor: “Bir dizi teknolojik ihtilalin, bir evvelki binyılın yavaş fetihlerine karşı açık savaşlar olan ve bu fetihleri savunma kisvesi altında gerçekleşen hümanist karşı ihtilallere dönüşebileceğini hayal bile edemezdim.”

Yazara nazaran geriye kalan ve bu acıyı erteleyebilecek tek şey direnç.

*Gaslighting: Bir ruhsal manipülasyon ve taciz usulü. Bireyi kendi hafıza, algı ve akıl sıhhatini sorgulayıp irdelemeye iten bir çeşit makûs yönlendirme. Bireyde yahut seçilen kümede kuşku uyandırma, kalıcı inkâr, çelişki ve palavra yoluyla peyderpey dikte edilir ve fark edilmesi kimi vakit güç olur.

Sina Koloğlu