Yusuf Kemal Tengirşenk, 1908-1909, Lütfi Fikri, 1920-1925 ortası İstanbul Barosu başkanlığı yaptı. İkisi de Abdülhamit’in baskıcı idaresinin, II. Meşrutiyetin, Balkan Bozgununun, I. Paylaşım Savaşı sonunda çöken imparatorluğun periyot şahitleri oldular.

İki farklı çizginin, iki farklı tercihin sahibi iki baro liderinin birincisinden, Yusuf Kemal Tengirşenk’ten başlayalım. Kuleli Askeri Lisesinden geçiş yaptığı Askeri Tıbbiye’den, Abdülhamit’in baskıcı yönetimine karşı Mektepliler Cemiyeti üyeliği nedeniyle ihraç sonrası, memleketi Kastamonu’da geçirilen birkaç yıl. 1901’de imtihanla girdiği Darülfünun Hukuk Mektebi’nden 1905’te pekiyi derece mezuniyetin akabinde, II. Meşrutiyetin ilanına kadar İstanbul’da özgür avukatlık. O, batı emperyalizminin yarı sömürgesi ülkesinin kurtuluşu, despotik idarenin demokratikleşmesi için çaba eden bir aydın, tesirli bir avukat olarak tanınmaya başlamıştır. Ekim 1908’de İstanbul Barosu başkanı seçilecek, II. Meşrutiyet (23 Temmuz 1908) sonrası Kastamonu Mebusu olarak Osmanlı Parlamentosuna girecektir.

Yusuf Kemal Tengirşenk

HÜRRİYET VE İTİLAF PARTİSİ KURUCUSU VE EN ATEŞLİ SAVUNUCUSU

Tengirşenk’e kısa bir orta verip, kelamı periyot valilerinden Hüseyin Fikri Paşa’nın oğlu Lütfi Fikri’ye getirelim. 1890’da Mekteb-i Mülkiye’den (Siyasal Bilgiler) mezuniyetin ardından Paris Hukuk Fakültesinde tahsil görecek, yurda dönüş sonrası değişik kazalarda idari vazifelerde bulunacaktır. Tortum Kaymakamı iken Rusya’ya sığınacak (1901) bir müddet sonra Avrupa’ya geçecek, sonrasında Mısır’a yerleşecektir. II. Meşrutiyet’in ilanı üzerine İstanbul’a dönecek, Dersim Milletvekili olarak Meclis-i Mebusan’a girecektir. Lütfi Fikri’yi bu periyot, Hürriyet ve İtilaf Partisi kurucusu ve basındaki en ateşli savunucusu, 1912’de yapılan birinci kongrede çalışma raporunu okuyan mebusu olarak görmekteyiz. 1915’te yine Avrupa’ya gidecek ve mütarekeden sonra döndüğü İstanbul’da baro başkanlığı (1920-1925) koltuğuna oturacaktır.

Lütfi Fikri

MUSTAFA KEMAL’İN DAVETİNE UYARAK ANKARA’YA GEÇTİ

Tengirşenk, 1909’da milletvekilliğinden istifa edecek, öğrenci müfettişi olarak görevlendirildiği Paris’te hukuk doktorası yapacak, yurda dönüşünde Adliye Nezareti Müsteşarlığı misyonunda bulunacaktır. Mütareke sonrası, İstanbul’un bağlaşıklarca işgal edilmesi üzerine istifa edecek, Kastamonu milletvekili olarak girdiği son Osmanlı Meclis’i Mebusanı’nda (12 Ocak-18 Mart 1920 ) Misakımilli’yi (Milli yemin) hazırlayan komiteye kıymetli katkılarda bulunacaktır. 16 Mart 1920’de İngilizlerce basılıp, milletvekilleri tutuklanan, Meclis-i Mebusan’ın kapısına 18 Mart’ta kilit vurulunca, Mustafa Kemal Paşa’nın davetine uyarak Ankara’ya geçecektir.

Müdafaayı Hukukçu Tengirşenk, 23 Nisan 1920’de, Ulusal Gayretin meşruiyet organı TBMM’nin tesirli bir milletvekili, 16 Mart 1920’de imzalanan Moskova Antlaşması’nın imzacısı dışişleri bakanıdır. Kurtuluş devrinin Hariciye ve İktisat Bakanı Tengirşenk, özgürlük ve bağımsızlık için varın ağır ortaya konulduğu vefat kalım günlerinin adamdır. İstanbul’un, saltanatın ve hilafetin ortadan kaldırılıp cumhuriyet ihtilallerinin peş peşe gerçekleştirildiği, Türk milletinin, ortaçağ karanlığına sırt dönüp, uygar dünyaya yöneldiği yıllarda elini taşın altına koyan bir kişilik ve kimlikten bahsediyoruz.

SALTANAT VE HİLAFETİN OSMANOĞULLARININ KAZANILMIŞ HAKKI SAYDI

İstanbul Divan-ı Harbi Örfisi (sıkıyönetim mahkemesi) tarafından hakkında verilen idam kararı 15 Haziran 1920’de Vahdettin tarafından onaylanan Yusuf Kemal Tengirşenk ile dönemin baro başkanı Lütfi Fikri’ye biraz daha yakından bakmanın vaktidir. Müdafaayı Hukukçu Tengirşenk, vatansever bir hukukçunun yapması gerekeni yaparken, Lütfi Fikri, düşünsel ve eylemsel olarak Ulusal Çabanın çok uzağındadır. Lütfi Fikri’nin kurtuluş devri Ankara’sına ilgisizliği, kuruluş devrinde daha da artacaktır. Saltanatın kaldırılmasını son derece yanlış bulan Lütfi Fikri, hilafetin kaldırılmasının ayak sesleri duyulurken karşı atağa geçecektir. O, saltanat ve hilafetin Osmanoğullarının kazanılmış hakkı sayacak, meşruti monarşinin en uygun idare hali olduğunu savunacaktır.

MEKTUP OYUNU

Cumhuriyet Ankara’sı ile hilafet İstanbul’u ortasında, dünyevi ve dini odaklı kutuplaşma, rejim krizine dönüşürken, İngiltere’nin, İslam dünyasına yönelik hesaplarından kaynaklanan kışkırtma ve yönlendirmeler işin başka boyutudur. Bu süreçte Lütfi Fikri, Halife Abdülmecit’e yazdığı, 10 Kasım 1923’te Tanin gazetesinde yayınlanan, “Bu makam size atalarınızdan kalmadır. Onu şahsî bir hüzünle, büsbütün yıkılıp yok olmasına sebebiyet vermeye hakkınız yoktur” cümleleriyle başlayan mektubunda, hilafet ve saltanat kurumunu, meşruti monarşiyi savunarak cumhuriyete karşı çıkmaktadır. Londra’da yaşayan, dünya jet sosyetesinin renkli simaları, Ağa Han ve Buyruk Ali’nin, Hint Müslümanları ismine Başbakan İsmet Paşa’ya (İnönü) hilafetin kaldırılmaması içerikli mektuplar, her nedense başbakanın eline geçmeden 5-6 Aralık’ta, İkdam, Tanin ve Tevhid-i Efkar gazetelerinde yayınlanacaktır!

101 YIL SONRA GELİNEN NOKTA

Lütfi Fikri’nin mektubuyla, Hint Müslümanları ismine gönderilen Londra güdümlü mektuplar ortasındaki paralellik dikkat çekicidir. Paris Hukuk Fakültesi ve Ecole Libre des Sciencs Politigues’in diplomasi kısmında eğitim gören baro liderinin, Hilafeti Cumhuriyete tercih etmesi son derece düşündürücüdür! Bir o kadar düşündürücü olan da ortadan geçen 101 yıldan sonra, saltanat ve hilafet yanlısı baro liderinin, birilerince liberalizmin, niyet ve tabir özgürlüğünün sembolüne dönüştürülmüş olmasıdır!

23 Şubat 2025’te yapılacak İstanbul Barosu olağanüstü genel kurulu öncesi avukatlar, şu soruların cevabını beklemektedirler. İstanbul Barosu Başkanı Lütfi Fikri’nin mi, Yusuf Kemal Tengirşenk’in mi manevi mirasçısı olmalıdır? İstanbul Barosu idaresinin yol haritası Lütfi Fikri mi Yusuf Kemal Tengirşenk mi olmalıdır? İstanbul Barosu’nun çıkış noktası, güncellenmiş Hürriyet ve İtilaf anlayışı mı güncellenmiş Müdafaayı Hukuk anlayışı mı olmalıdır?

Av. Hüseyin Özbek