Bir sabah uyandı, hayatı değişti: Ölümlü dünyanın sessiz kahramanı

Polis ya da asker olacağım derken Urla’nın güzel havası, denizi, yaylası aklını çeldi, okumadı. Bundan 25 yıl evvel işe girmek daha kolay olduğundan, kendisine İzmir Büyükşehir Belediyesi’nde bir yer buldu. Rahat rahat çalıştığı beş yılın akabinde, bir sabah, 10 arkadaşıyla birlikte, “Dosyalarınız gitti, artık Mezarlıklar Müdürlüğü’nde çalışacaksınız” kelamlarıyla sarsıldı.

Ona göre, Mezarlıklar Müdürlüğü bir sürgün yeriydi. Daha evvel babası ile dedesinin, babaannesinin mezarını ziyarete gitmişti fakat mezarlık onun ve tayini çıkan öbür arkadaşları için çalışmayı düşündükleri son yerdi. Birinci gün kimse mezar kazmaya istekli olmadı, kimileri işten ayrılmayı düşündü.

Toplam 20 yıl mezar kazıcılığı ve cenaze aracı sürücülüğü yapan Zafer İpek, bu mühlet içinde yeni doğandan 110 yaşına kadar binlerce cenaze taşıdı, gömdü; daima acı, gözyaşı gördü. Ta ki kendisi ile yaşıt kayınbiraderini toprağa verdiği güne kadar. O gün işi bıraktı.

Zafer İpek ile mezar kazıcılığı, mezarlıkta yapılan yanlışları, ölümlü dünyayı konuştuk.

İşte birinci gününüz nasıldı?

İlk mezar kazmam mucize üzere bir şey. Korkarak herkes birbirine bakıyor. Hepimiz yeniyiz. Biri ben paklığa gideyim, öbürü ben giderim paklığa diyor, kazıyı kimse istemiyor. Zira Urla Belediyesi’nde sabit mezar kazıcısı yoktu. Daima ünitelerden seçip kazıyorlardı.

Bir çeşit ceza mıydı mezarlığa gönderilmeniz?

Yok, cezalandırmak yok. Seçilmişiz. Etrafımızdakiler, siz oraya gittiğinize nazaran işten çıkarılacaksınız dediler. Fakat 20 sene çalıştım Allah’a çok şükür. Birinci gün herkese çok güç geldi. Vallahi bizim birtakım arkadaşlar, “Ben işi bırakacağım” bile dedi. “Ben mezar yapamam” dedi.

Ürpertici oluyor birinci vakitler doğal Allah biliyor o güne kadar meyyit görmemişiz ki. Ben içlerinde en küçükleriydim. Öbür arkadaşlar benden 10-15 yaş büyüktü. Üste gömüler daha çok ürkütüyordu. Kafatası, kol bacak, kaburgalar çıkıyor, onları bir poşet içine topluyorduk evvelce. Bu yüzden ürküyorduk. Son vakitler elettirmemeye başladılar.

Artık cenazenin hizasına geldiğimiz vakit kazmayı bırakıyoruz, üstüne gömülüyor yeni cenaze. Üste gömüleri özellikle yeni başlayanlar istemiyorlar. Kafatası çıkacak, iskelet çıkacak diye. İşten çıkarılma korkusu ile gittiğimiz için iş çabucak olağanlaştı bize. Mezar kazmak tıpkı vakitte çok yorucu iş. Ben mezar kazmaktan bel fıtığı oldum, lakin hiçbir vakit yakınmadım. Ben bir günde tek başıma üç tane mezar kazdığımı biliyorum.

Aslında düşünüldüğünde bayağı güç iş…

Güneşin altında 40-45 derecede çok mezar kazdım. İskele Mezarlığı’nda sabit 2 yıl kaldım. Orada kayaları oyarak mezar kazdık. Urla’da bir hanımın annesini defnetmiştik. “Çocuklar ben oraya çeşme yaptıracağım” dedi. Bizim şefimiz de “Çeşme yaptıracağınıza hilti alabilir misiniz” dedi. Sonraki gün bir baktık hilti gelmiş. Biz bayram ettik. Vallahi iş karşıdan göründüğü üzere değil.

Mesela Gülbahçe Mezarlığı çok sert. Bir mezarı iki kişi 6 saat, 7 saat kazıp, bele kadar zorla geldiğimizi bilirim. Sıkı bir toprağı var. Bir de içinde daima yuvarlak taşlar var. Yani hiltisiz çok sıkıntı orada ancak biz çok kazdık.

İnsanın hiç aklına gelmez bir mezarlık taşlık mıdır, toprağı yumuşak mıdır?

Biz artık tabanı ezberlemiştik. Mesela mezarlıklara çam ağacı dikilmesin. Çam ağacının tabanını kazmak çok güç. Çok güçlü, uzun kökler çıkıyor. Ben burayı satın aldım, burası olacak deyince yapacak bir şey yok.

Cenazemiz çabucak toprağa verilsin diyenler meşakkat o vakit?

Hemen gömülsün diyen çok fakat artık kepçeler kazıyor. Ufak kepçeler var. Bizim vaktimizde, 20 sene evvel küçük kepçe yoktu ki. Büyük kepçeler bile ender vardı. Urla beldesinde bir, iki tane kepçe vardı. Onlar da daima misyondaydı. Artık İzmir Büyükşehir Belediyesi mezarlıklarının özel kepçeleri var. Hiltileri, jeneratörleri, her şey var. Şu an çok rahatlar.

İşe başlamadan evvel mezarlığa gitmiş miydiniz hiç?

Gittim. Dedem, babaannem, anneannemin ziyaretlerine götürüyordu babam. Bayram namazından sonra götürürdü.

Küçükken ne olmak isterdiniz? Mezar kazıcı değil herhalde…

Tabii hiç aklımın ucundan geçmezdi. Ya asker ya polis olmayı çok istiyordum. Okumadık. Burası köy hayatıydı. Yazın üst taşınırdık bağ meskenine. Orada tütün, bamya, hayvancılık, zeytin yapardık. Okumak cazip gelmedi. Askerden dönüşümde akaryakıt istasyonunda çalıştım 4 yıl. Oradan sonra 2000 yılında belediyeye girdim.

Unutamadığınız bir cenaze merasimi var mı?

Ben bebeklere dayanamıyordum hiç. Bebek gözümün önünde geliyor, şu an bile tüylerim ürperdi. Ben sıfır yaşından 110 yaşına kadar insan gömdüm. Tahminen 4-5 bin cenaze gömmüşümdür lakin bebek vefatlarına alışmak çok güç.

Bir de nakli hiç sevmiyorum. O cenazenin nasibi orasıymış. Onu bir daha elleme. Niçin çıkarıyorsun kemiklerini? Bir yıl sonra işte ben ziyaretine gelemiyorum. Onu çıkaralım, düzgün bir yere koyalım. Bir yıl sonra çıkar cenazeyi, diğer yere taşı.

Cenaze naklinde makûs bir görüntüyle mı karşılaştınız?

Oldu. Bir bayan, 2 aylık cenaze için, “Eşim düşlerime giriyor. Gidemiyorum ziyaretine, yamaç yer, ayaklarım tutmuyor” diyor. Neyse, Mezarlıklar Dairesi’ne müracaatta bulunmuş, dilekçe vermiş. Uygun görüldü. Ben illa eşimi göreceğim dedi. Yanında oğlu da var.

Biz oksijen maskelerinle tüplerle gitmişiz. O cenazeyi görecek. O denli bir koku haziran ayında olamaz. İtfaiyeden ödünç oksijen maskesi aldık tüpüyle bir arada. 4-5 kişi kazdık mezarı, eşine döndük, “Abla görecek misiniz cenazeyi?” Abla da yok, oğlu da yok. 100 metre, 150 metre uzaklaşmış. Koku o denli bir koku, tanımı yok.

Sadece kazmıyorsunuz, cenazenin mezara yerleştirilmesine de yardımcı oluyorsunuz…

Tabii yerleştirilmesine de biz giriyoruz. Yakınlarından bir kişi giriyor. Yalnızca indirinceye kadar ondan sonra o yakını çıkıyor. Başka vazifelileri biz yapıyoruz. Zira o süreçleri herkes bilmiyor. Yakını “Ben yaparım” diyor lakin yapamıyor. Hoca müdahale etme zorunda kalıyor biz girelim diye. En çok da sırt üstü yatırma yanlışı yapılıyor.

Nasıl yatırmak lazım?

Sağ omzuna ve kıbleye gerçek hafif dönük. Başının altına toprak dolduruluyor yastık üzere. Sırtına toprak veriliyor. Ondan sonra hasır mezarın yarısına kadar uzatılıyor, hasırın üstüne tahtalar sıralanıyor çapraz olarak, hasır kapatılıyor üstüne ve toprak atılıyor.

Ailenizden kimse ölmüş müydü bu işe girmeden evvel?

Babam merhum oldu. Cenaze işlerinde değildim lakin mezara ben indim. 2002 yılında merhum oldu. 2024’te de kayınvalidem vefat etti. Aslında emekli olmamın sebebi de kayınvalidemden 18 gün sonra da kayınbiraderim, eşimin ağabeyi vefat etti. O da 51 yaşında vefat etti. 18 gün ortayla. Acımız büyük oldu. Eşimin de biraz psikolojisi bozuldu.

Biz her gün mevti görüyoruz ancak “Sonunda vefat var. Nereye kadar çalışacağım” dedim, emekli olmaya karar verdim. İnsan daima etrafında ağlayanların olduğu işlerde çalışınca fazla bile geliyor 20 yıl. Konutum var, ikinci konut olmasına gerek var mı? Toprağın altına girmek var.

Herkes girecek oraya. İçim çok rahat. İşimi layığı ile yaptım. Mezarı kazardık, içinde bu türlü küçücük taş dahil bırakmazdım sırtına batar diye. Alışılmış hissetmeyecek lakin her cenazeyi kendi cenazem üzere görüyordum tahminen öldüğümüzde bize de itina gösterirler.

Cenaze toprağa verilirken sizi en rahatsız eden ne?

O kadar kalabalık içinde 3-5 kişi toprak atıyor. Toprağın bol olsun diye bir kelam var. En az üç kürek atmak lazım. Birçok insan çabucak pide kuyruğuna giriyorlar. Tahminen öbür yerlerde farklıdır, lakin burada insanların yarısı yemek için geliyor.

Bir de hava soğuk olur, “Hoca çabuk bitir de kaçalım hemen” derler. Niçin geldin o vakit? Masraflar cenazeye, bol bol sohbet ederler. Her mevzu akıllarına gelir. Konuşulmaz cenazede. Gittin mi hiçbir şey yapamıyorsan sus otur. Sabret 15 dakika. Bizim bir Mustafa Sever hocamız vardı, konuşanları sustururdu.

“CENAZE ARACI SÜRÜCÜLÜĞÜ DAHA ZOR”

Cenaze aracı sürücülüğü de yapmışsınız…

Cenaze aracı sürücülüğü daha güç. Cenaze gömerken öleni görmüyorsun lakin cenaze otomobilinde her türlü olaya gidiyorsun. Boğulmalara, vurulmalara, kazalara. O daha güç. Gece nöbetlerimiz vardı.

Kalkıyorduk, falanca yerde isimli hadise var, gidiyorduk adam asmış kendini, biri başına ateş etmiş paramparça olmuş, ya da konutun içinde 2 ay sonra meyyit bulunmuş… Bize haber veriliyor. O görünümlere dayanmak çok güç. Hala geceleri düşlerime giriyor.

Ölüm herkesi bulacak. Lakin ben bu işe girdiğimden beri dua ederim mevtin de güzelini versin diye. Yanarak ölen var kömür üzere olmuş, denizde boğulmuş şişmiş patlamış, yem karma makinesine düşmüş paramparça olmuş. Görmediğim şey kalmadı. Ölümlü dünya yani. Kimsenin kimseyi kırmasına gerek yok.

Hep hüzünle karşılaşan insanların ruhsal takviye almasına gerek yok mu?

Bence var. Buralarda çalışan herkes en az senede bir sefer, iki sefer psikoloğa gitmeli. Daima ağlayan, üzülen insanlarlasınız. Patronun bunu karşılaması lazım. Hatta müdürlükte misyonlu psikolog olması lazım. Bu işi yapan insanların psikolojisi bence güzel değil. Yani sabah işe git mevt, akşam dön vefat. Mevt. Gece muhabbet et mevt. Her gün karşınızda acı yaşayan beşerler var. Çok insan, bana 500 bin lira da maaş verseler ben sizin işi yapamam diyor.

Berrin Tuncel Birer