Trump zorda… 6 yıl sonra yeniden kriz: ABD’de hükümet kapandı. Türkiye’ye etkileri ne olur
Kriz, sırf iç siyaseti değil, global piyasaları ve müttefik istikrarlarını de direkt etkiliyor. Gelişmeyi uygun okuyabilmek için ayrıntıları hazırladık:
NEDEN KAPANDI
Kapanmanın temel nedeni Kongre’deki tıkanıklık. Cumhuriyetçiler mevcut bütçenin 7 hafta uzatılmasını önerdi. Demokratlar ise bilhassa Obamacare sübvansiyonları (düşük ve orta gelirli Amerikalılara devlet tarafından prim desteği) konusunda taviz almadan bu süreksiz fonlamaya onay vermedi.
Senato’da hem Cumhuriyetçilerin hem Demokratların sunduğu tasarılar reddedildi.
Böylece hükümetin fonları tükendi ve yüz binlerce federal çalışan mecburî müsaadeye çıkarılmak zorunda kaldı.
TRUMP’IN ROLÜ
Krizin ardında sırf teknik bir bütçe uyuşmazlığı değil, Trump’ın gölgesi var. Trump ve etrafı Obamacare sübvansiyonlarını amaç alırken, kapanmayı Demokratları sıkıştırmak için bir koz olarak görüyor. Gerçekten Trump, “bazen kapanmalardan çok güzel şeyler çıkar” diyerek krizden siyasi yarar beklediğini açıkça dile getirdi.
Meclis Başkanı Mike Johnson ve Senato’daki Cumhuriyetçi başkan John Thune da Trump’ın takviyesini kaybetmemek için geri adım yok çizgisini sürdürüyor.
Demokratlar ise kapanmanın sorumluluğunu direkt Trump’a yükleyerek “Amerikalıların sıhhat hakkı feda edildi” açıklaması yaptı.
DAHA EVVEL DE OLDU
ABD’de hükümetin kapanması yeni değil:
1976’dan bu yana federal hükümet 21 sefer fon kesintisine girdi. Bunların kimileri birkaç gün sürdü, kimileri haftaları buldu.
En dramatik örnek ise 2018 Aralık–2019 Ocak ortasındaki 35 gün süren kapanmaydı. O devirde yüz binlerce federal çalışan maaşsız kaldı, ulusal parklar kapatıldı, havaalanı güvenlik noktalarında büyük aksamalar yaşandı… İktisada verilen zararın 11 milyar doları aştığı hesaplandı. Bugünkü kapanmanın da ne kadar süreceği şimdi meçhul.
ŞİMDİ NE OLACAK
Kapanma şimdiden hayatın pek çok alanını vuruyor. Bayan, bebek ve çocuklara yönelik beslenme programı WIC durma noktasına geldi,, gazilerin sıhhat hizmetleri ve intiharı tedbire dayanakları sekteye uğradı. Yaklaşan ksırga döneminde FEMA’nın kaynak badiresi yaşaması bekleniyor, göçmenlik duruşmaları ise iptal edilme riskiyle karşı karşıya. Küçük işletme ve konut kredileri gecikiyor, ulusal parklar ve müzeler kapatılıyor. Askerler, TSA (Transportation Security Administration – ABD’de havaalanlarında güvenlik denetiminden sorumlu olan kurum) vazifelileri ve pek çok kamu çalışanı maaş almadan çalışmaya devam ediyor.
KÜRESEL YANSIMALARI
ABD’nin kapanması dünya iktisadına belirsizlik taşıyor. Dolar rezerv para olduğu için yatırımcılar inançlı liman arayışına giriyor; altın ve tahvillere yönelim artıyor, gelişmekte olan ülkelerden sermaye çıkışı hızlanıyor. Bu da global borsalarda dalgalanma yaratıyor.
ABD’nin savunma bütçelerindeki aksamalar NATO’dan Pasifik’e kadar müttefiklerde korku doğuruyor. Ayrıyeten kapanma, ABD’nin milletlerarası yardımlarını ve diplomatik aktifliğini sekteye uğratıyor.
TÜRKİYE’YE MÜMKÜN YANSIMALARI
Türkiye açısından kapanma birkaç başlıkta ehemmiyet taşıyor:
Kısa vadede iktisatta kur baskısı artabilir; dolar/TL üst taraflı hareket ederken Borsa İstanbul’da satış dalgaları yaşanabilir.
Kapanmanın uzun süreceği senaryolarda ise ABD’nin NATO ve savunma projelerinde yavaşlaması, Türkiye’nin F-16 modernizasyonu üzere evraklar gündeme gelebilir.
Hükümet kapanması ABD’de yapısal bir sorun. Başkanlık sistemi, Kongre’de iki parti ortasındaki derin kutuplaşma ve bütçenin her yıl siyasi pazarlığın merkezine oturtulması, bu çeşit krizleri neredeyse rutin hale getiriyor.
Ancak şimdiki kapanma, sıradan bir teknik uyuşmazlığın ötesinde. çünkü burada Trump faktörü belirleyici. Cumhuriyetçiler, seçim tabanını kaybetmemek için onun gölgesinde hareket ediyor. Demokratlar ise sıhhat siyasetleri üzerinden odunsuz bir çizgi izliyor. Sonuçta ABD demokrasisi tekrar kilitlenmiş durumda.
Eğer kriz uzarsa, 2019’daki üzere ekonomik ve siyasi sonuçlar dünya çapında hissedilebilir.
Gözde Sula
