‘Yeter Söz Milletindir’ afişi Sovyetler’den intihal… Tek farkı var
Türkiye siyasi tarihine az çok merakı olan herkes Demokrat Parti ile özdeşleşen “Yeter, Kelam Milletindir” sloganını bilir. Bu sloganın yer aldığı, içinde dev bir el olan afişi de hatırlar.
Bu afiş birinci sefer, Türkiye’nin çok partili hayatına geçişi olan 1946 seçiminde kullanıldı. Kitleler üzerinde uyandırdığı tesir, Celal Bayar ve Adnan Menderes’in kestirimin ötesindeydi… O denli ki bu tasarım, DP’ye iktidarı getiren 1950 seçiminde de etkisini gösterdi.
İşte hafızalardan silinmeyen bu afişteki dev elin benzerine, İngilizlerin değerli grafik tasarımcılarından, tarihçilerinden olan David King’in kitabında denk geldik. Kitabın ismi Rusya Üzerindeki Kızıl Yıldız*. Kitabın içinde 1917’den Stalin’in vefatına kadar Sovyetler Birliği’nin görsel tasarım örnekleri var. İşte kitabın içindeki kelam konusu misal afiş şu:
Üzerinde şöyle yazıyor: “İşçiler ve bayan personeller — Herkes tekrar Sovyet seçimine” Görüldüğü üzere üzerindeki dev el olan bu kompozisyon, emekçileri pek anlaşılır biçimde, Sovyet seçimlerine çağıran bir tasarım. 1931 yılında Sovyet sanatkarı Gustav Klutsis tarafından yapılmış ünlü bir fotomontaj afiş. Sovyetlerde ismine konstrüktivist fotomontaj denen bu şekil, 1930’ların muhakkak devrine kadar çok aktifti, sonrasında geri plana itildi. Lakin afiş estetiğine kalıcı tesirler bıraktı. En ayırt edici özelliği, süratli ve vurucu bağlantı için az metinle, tek bakışta anlaşılan siyasi bildiriler içermesi…
DP’nin dev eli ve Soyvetler’in dev eli ortasında tek dikkat çeken fark, baş parmağın duruşu… Birinde kıvrık başkasında dört parmağa paralel… Onun dışında ise dizaynın ana öğesi el ile kısa vurucu ileti, birbiriyle örtüşüyor.
Bu noktada şu soru da aklımıza takılıyor: DP’nin afişini yapan kişi, Sovyetlerin afişlerinden esinlenmiş olabilir mi?
Sorunun karşılığını “Yeter, Kelam Milletindir” afişinin öyküsünde aradık. Kıssayı anlatan, afişin grafikçisi Mimar Selçuk Milar…. 1946 seçimlerine hazırlıksız yakalanan Demokrat Parti, ana seçim afişi için bir komite topluyor. Milar, hasbelkader komiteye davet ediliyor. Bakıyor ki, komitedekiler bu işin ehliyetine sahip beşerler değil, başlıyor onlara bir partinin afişi nasıl olmalı diye anlatmaya… Bir afiş çıkarıyorlar ortaya: Üç kişi kol kola, kentli, köylü, personel… Bu şekilde “Demokrat Parti; temsil ettiği halk kesitlerinin birliğiyle güçlü ve onlar için iktidara geliyor” bildirisi veriliyor. Selçuk Milar, afişi görür görmez anlattıklarının kavranmadığını anlıyor ve kızıyor. Zira kendisine sorulmadan çizilen bir afiş önüne konuyor. Milar, “Böyle Bu türlü afiş olmaz. Afişin bir iletisi olacak. Sade olacak.’ diyerek son kelamını söylüyor ve toplantıyı terk ediyor. Olanlardan haberdar olunca, Adnan Menderes ve Celal Bayar, usta grafikçiyi davet ediyor. Sonraki gün işte DP tarihine iz bırakan o afiş, Milar’ın ellerinden çıkıyor…
Milar’ın, Sovyetler’de konstrüktivist fotomontajlarıyla bilinen Gustav Klutsis’ten yahut sonrasındaki Sosyalist Gerçekçilik ekolünden etkilenip etkilenmediğini bilmiyoruz. Lakin kitlelere yönelik siyasal bağlantı lisanının, görsel sanatlara yansıtılmasındaki yaklaşımları benziyor. Bir intihal kadar afiş benzerliği konusuna bakalım uzmanlar ne diyecek…
* Red Star Over Russia: A Visual History of the Soviet Union from 1917 to the Death of Stalin.
Osman Erbil
