İsrail’in sahada Dahiya sanalda Hasbara doktrini

İsrail’in iki yıldır devam eden savaşta etrafındaki birçok ülkeyi bombaladığını, terör örgütü olarak nitelendirdiği gayelere üst seviye suikastler düzenlediğine şahit olundu.

Bu yıl gerçekleşen Birleşmiş Milletler Genel Konseyi’nde Birleşik Krallık ve Fransa başta olmak üzere 10 ülke daha Filistin’i tanıdı; hatta, Netanyahu’nun konuşması sırasında birçok ülke delegesi salonu terk etti.

Cumhurbaşkanlığı Toplumsal ve Gençlik Politikalar Kurulu Üyesi ve HaberTürk muharriri İdris Kardeş, bugünkü köşe yazısında İsrail’in Dahiya ve Hasbara doktrinlerini ele aldı.

2006 yılında Beyrut’un Dahiya semtinde yaşananların İsrail’in gaye gördüğü her yer de yaşanacağını ve orantısız güç uygulayacaklarını söz eden devrin İsrailli generali Gadi Eisenkot’un telaffuzlarına dikkat çeken Kardaş, bu planın literatüre “Dahiya doktrini” olarak geçtiğini yazdı.

İsrail’in sanal ortamda da faal olduğunu lisana getiren Kardeş, burada izlenen doktrinin ise Hasbara (Türkçesiyle “açıklama”) isimli bir plan olduğunu aktarıyor.

ABD’nin Çin ile TikTok muahedesinin akabinde İsrail’in bu platformda da Hasbara doktrinini uygulayacağını aktaran Kardeş’ın yazısı şöyle:

“2006’da Beyrut’un Dahiya semtinde yaşananlar, İsrail’in ateş açtığı her köyde yaşanacak. Orantısız güç uygulayacağız ve orada büyük hasar ve yıkıma yol açacağız. Bizim açımızdan bunlar sivil köyler değil, askeri üsler. Bu bir tavsiye değil. Bu bir plan. Ve onaylandı.”

2008 yılında bu sözleri söyleyen ve Beyrut’ta büyük bir katliam gerçekleştiren İsrailli general Gadi Eisenkot, 2019’da emekli olmadan evvel İsrail ordusunun genelkurmay başkanı oldu.

Bahsettiği onaylanan plan ise daha sonra İsrail askeri literatüründe “Dahiya Doktrini” olarak isimlendirilmeye başlandı.

2006’da Beyrut’ta bir plan olarak uygulanan bu atak sürecinde yaklaşık 1.000 sivil öldürüldü. Bunların üçte biri çocuktu ve ülkenin elektrik santralleri, atık su arıtma tesisleri, köprüler, liman tesisleri üzere sivil altyapısına büyük ziyan verildi.

Bugün de Gazze’de devam eden soykırım, İsrail’in kısa vadeli karar alarak ilerlediği bir şiddet dalgasından çok, yıllar öncesinden belirlenen bu doktrine dayanıyor.

Hastanelerin bombalanması, kentin altyapısının yok edilmesi, sivillerin topyekün öldürülmesi…

Bunlar İsrail’in yıllardır uyguladığı Dahiya Doktrini’nin en şiddetli örneği aslında.

Bu doktrin İsrail’in asimetrik savaş stratejisi olarak biliniyor. Caydırıcılık sağlamak için düşmanlarına dayanak verenleri, onlara mesken sahipliği yapan halkları zalimce gözlerini kırpmadan yok ediyorlar.

Kasıtlı olarak sivilleri ve sivil altyapıları maksat alan orantısız güç kullanıyorlar. Böylelikle sivil nüfusu terörize etmeyi ve komuta kademesini yani askeri ögeleri bu yolla cezalandırmayı amaçlıyorlar.

Yani sivil ömrün ve kentlerin yok edilmesi, İsrail taarruzlarının bahtsız bir yan eseri değil.

İsrail’in Gazze’de uyguladığı soykırım ve yıkımın art planında işte bu doktrin yani evvelce hazırlanmış ve itidalli bir halde işleyen bir plan yer alıyor.

Bu, şu açıdan kıymetli. Sivillere yönelik sistematik, şuurlu ve planlı bir yok etme stratejisi milletlerarası hukukun tüm kuşaklarına alışılmamıştır. Münasebetiyle ileride yargılanacak olan İsrailli yetkililerin bu noktada suçlanabilmesi açısından bu doktrin değerli bir rol oynayacaktır.

Gazze’de planlı bir halde sivillere ve sivil yerleşim yerlerine yönelik bu akınlar, Dördüncü Cenevre Sözleşmesi’ne, memleketler arası insancıl hukuka açık formda alışılmamıştır.

Ocak 2024’te Milletlerarası Adalet Divanı ve bir ABD federal mahkemesi, İsrail’in Gazze’de soykırımdan hatalı olabileceği sonucuna varan farklı kararlar yayınladı.

Mayıs 2024’te Memleketler arası Ceza Mahkemesi Başsavcısı, soykırımcı Netanyahu ve Savunma Bakanı Yoav Galant hakkında, “bir savaş prosedürü olarak sivilleri aç bırakmak”, “sivil halka karşı kasıtlı olarak atak düzenlemek” ve “imha ve/veya cinayet” dahil olmak üzere savaş kabahatleri ve insanlığa karşı hatalar nedeniyle tutuklama buyruğu talep etti.

Yani milletlerarası hukuk şu an çalışmasa da İsrail’in Dahiya Doktrini’nin uygulanmasının sonucunu mahkum etmeye çalışıyor.

Tabi alanda bu plan uygulanırken, zihinlerde de İsrail’in öteki bir doktrini devreye giriyor; Hasbara.

Hasbara, söz manasıyla “açıklama” demek fakat İsrail açısından pratikte haklılaştırma stratejisi olarak uygulanıyor.

Bir evvelki yazımda bahsettiğim Holokost üzerinden Hollywood üzere mağduriyet çalışmalarının tamamında Hasbara’nın izi var.

1967’den bu yana konvansiyonel ve diplomatik araçlarla ilerleyen bu strateji, dijitalleşmeyle birlikte sanal alanda da faaliyetlerini derinleştiriyor. Münasebetiyle Hasbara’nın bugünkü en bedelli aracı toplumsal medya ve öteki dijital araçlar.

Hasbara, İsrail’in attığı her adımı, her saldırıyı, her barbarlığı savunma refleksi olarak çerçevelemeye çalışıyor yıllardır.

Mesela Gazze’de sivillerin üzerine bombalar yağdırdıklarında, dakikalar içinde hazırlanan basın bültenleri, toplumsal medya bildirileri ve diaspora hesapları devreye giriyor daima.

Önceden tasarlanmış telaffuzları, farklı lisanlarda ve birebir tıpkı kalıplarla yayıyorlar.

“Hamas sivilleri kalkan olarak kullanıyor”, “İsrail kendini savunuyor”, “terörle mücadele” üzere formüllerle soykırımlarını legalleştirmeye çalışıyorlar.

Tabi burada yalnızca insan gücü değil algoritmalar da devreye giriyor. Zira şu an içinde yaşadığımız çağda sırf söylemek yetmiyor, o söylemi görünür kılmak da gerekiyor.

“Katil Algoritmalar” isimli yazımda Arakan’daki Müslümanların nasıl toplumsal medya üzerinden bir soykırıma maruz kaldıklarını etraflıca anlatmıştım. İsrail’in Hasbara modeli ile Arakan’daki dezenformasyon dalgası ortasındaki paralellik çok açık görülüyor.

Sosyal medya platformlarının etkileşimi amaç alan algoritmik sistemleri, duygusal reaksiyon uyandıran içerikleri daha çok öne çıkarıyor. Hasbara’nın gücü, bu mekanizmayı çok güzel bilmesinden geliyor.

Çarpıcı görseller, dramatik başlıklar, organize hashtag kampanyaları sayesinde İsrail yanlısı telaffuzlar viral hale getiriliyor. Rakip tarafın sunduğu içerikler ise ya geçersiz haber diye etiketleniyor ya da bot ordularının yorum akınlarıyla itibarsızlaştırılıyor.

Somut örnekler vermek gerekirse. 7 Ekim İsrail hücumlarından sonra dolanıma giren görüntülerin birden fazla ya eski tarihlere aitti ya da bağlamından koparılmıştı. İsrail’in Hasbara hesapları bu bilgi kirliliğinden yararlanarak karşı tarafı yalancılıkla suçladı daima. Bir yandan alanda bombalar patlıyor, bir yandan toplumsal medyada kim haklı sorusu tüm havayı bulanıklaştırılıyordu.

Geçtiğimiz gün Netanyahu’nun “sosyal medya bir savaş alanıdır” açıklaması işte bu bağlamda okunmalı. Bu kelam, geleceğe dair bir ihtardan çok, yürürlükte olan stratejinin ilanıdır.

Özellikle TikTok tartışmaları bunun modülü. ABD’de TikTok’un Oracle üzerinden denetim altına alınması, İsrail’in bu alana daha fazla yük vereceğinin açık bir göstergesi. Aylardır devam eden bir soykırım sürecinde sıra artık de zihin savaşlarına geldi demektir. Netanyahu, TikTok’tan sonra sırada X var, diyerek aslında yeni cepheyi işaret ediyor.

Önümüzdeki günlerde İsrail’in işte bu dijital propaganda cephesinde karşımıza çıkacak stratejiyi kestirim etmek güç değil.

Yapay zekâ takviyeli içerik üretimini yoğunlaştıracakları kesin. Geçersiz lakin ikna edici metinler, görüntüler, ses klipleri ve yüz sentezlerini üzerimize boca edecekler. Bu içerikler hem ruhsal tesir yaratacak hem de doğrulama süreçlerini zorlaştıracak maalesef.

Bununla birlikte her ülke, her toplumsal kesim için başka bildiri paketlerini devreye sokacaklardır. Bunu daha evvel de çok yaptılar. ABD’de Yahudi lobileri, Avrupa’da güvenlik telaşları, Arap ülkelerinde “İran tehdidi” telaffuzlarıyla farklı kamuoylarına farklı içerikler servis edecekler. Her bölgede yeni yapay gündemler yaratmaya çalışacaklar ve iç tartışmalarla ülkeleri boğmak isteyecekler.

Tabi daha evvel de yaptıkları üzere dezenformasyon akınlarıyla gerçeğin ne olduğu konusunda baş karışıklığı yaratmaya çalışacaklar. Bağımsız gazeteci, Genç TikTok fenomeni, sağduyulu Arap analist üzere kimliklendirmeler üzerinden İsrail’in soykırım sürecini olağanlaştırmak isteyecekler.

İsrail alanda Dahiya Doktrini’ni uygularken, dijitalde Hasbara doktrinini işletmeye çalışıyor. Birinde köyler askeri üs olarak çerçeveleniyor, başkasında sivillerin vefatı terörle gayret etiketiyle yasallaştırılmaya çalışılıyor.

Ancak dünya kamuoyu İsrail’in propaganda savaşlarına karşı büyük bir imtihan verdi şimdiye kadar. Kimse Hasbara teknikleriyle ikna olmadı. Milyonlarca insan dünyanın her yerinde sokaklara dökülüyorlar, devletler Filistin’i tanıma kararı alıyorlar, devlet liderleri BM kürsüsünden daha fazla Gazze’yi haykırıyorlar.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın dünkü sözleri de İsrail’in Hasbara tekniklerine karşı savaş verdiğimizi gösteriyor.

“Dün soykırım şebekesinin başı, Birleşmiş Milletler Genel Heyetinde palavraları ve tehditlerini dinleyecek kimse bulamadı, boş salona konuştu. Gazze’deki sıkıntıyı Hamas parantezine indirgeyenler, kazın ayağının hiç de o denli olmadığının yavaş yavaş farkına varıyor.”

Bundan sonra da soykırımcı Netanyahu’nun ilan ettiği propaganda savaşlarına karşı sağlam durmalıyız. Zira ortada apaçık bir soykırım var ve Gazzeliler gözümüzün önünde hiçbir palavrayla ya da manipülasyonla üzeri örtülemeyecek biçimde katlediliyorlar. Bize düşen ise İsrail’in dijital alanda yürüttüğü bu savaşa karşı sonuna kadar direnmek, uğraş etmektir.”