Bir ‘oğlan’ meselesi… Türküler ve eşcinsellik… TRT repertuarından örnekler
Şarkıcı Mabel Matiz’e kendisinin yazdığı ve konserinde söylediği “Perperişan” isimli şarkının sözleri nedeniyle İçişleri Bakanlığı başvurusu üzerine İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından müstehcenlik cürmü teziyle soruşturma başlatıldı. Savcılık, tabiri alındıktan sonra Mabel Matiz’e yurt dışı çıkış yasağı ve isimli denetim getirdi.
Matiz, yaklaşık 1 saat süren tabir verme sürecinde şarkıyı yazmasının özel bir manası olmadığını, Bir Fransız kümenin, bu müziğin bestesini hazırlayarak Türk Halk Müziği kelamlarıyla kendi albümleri için kelam istediğini söyledi. Müzikçi “Şarkıyı yazarken bu türlü bir tesir yaratacağını iddia etmedim” dedi.
Türk Halk Müziği yapıtlarına baktığımızda ‘oğlan’ deyişinin sıklıkla kullanıldığını görüyoruz.
Örneklemek gerekirse:
Bir Sigara İç Oğlan: Kelamlarında direkt “oğlan”a seslenilir. Erkek icracı bunu değiştirmeden söylediğinde, erkek sevgiliye hitap eden bir türkü haline gelir. (TRT repertuvarında var, nota ve kelam fişi mevcut. Farklı sanatkarlar tarafından okunmuş)
Şeker Oğlan: Nakaratlarında ve kıtalarında daima “oğlan” geçer. Delikanlı hoşluğu övülür. Bu da homoerotik bir çağrışım yaratır. (TRT repertuvarında kayıtlı, Ankara ve Urfa kaynaklı varyantları var.)
Çorabını Ördüğüm: “Oğlan, oğlan ay oğlan” nakaratı vardır. Sevgilinin erkek olduğu açıkça belirtilir. (TRT repertuvarında Afyon/Emirdağ varyantı yer alıyor.)
Oğlan Kolunu Sallama (Urfa’da da söylenen varyantları mevcut): “Oğlan”a buyruk kipleriyle seslenilir. (TRT repertuvarında kayıtlı, Nidâ Tüfekçi derlemesi)
Üsküdar’a Masraf İken: “Kâtip benim ben kâtibin, el ne karışır.” Sevgili erkek meslek ismiyle anılır. Erkek icrada homoerotik çağrışım güçlenir. (TRT repertuvarında çok sayıda icrası var; hem klasik Türk müziği hem halk müziği programlarında sıkça okunuyor)
Bu türkülerin hepsinde “oğlan” direkt sevgiliyi tanımlar. Münasebetiyle bilhassa erkeklerin meclislerde, sıra gecelerinde ya da düğünlerde söylediği biçimiyle, eşcinsellik göndermesi yapılabilecek örneklerdir.
Eserlerde oğlan deyişinin sebeplerine kimi akademik çalışmalarda rastlamak mümkün.
KAŞGARLI MAHMUD ÖRNEĞİ
Adem Aydemir’in Dîvânü Lügati’t-Türk’te Aşk ve Cinsellik makalesi, Kaşgarlı Mahmud’un yapıtında aşk ve cinselliğin nasıl anlatıldığını ele alıyor. Çalışmada, Divan’da yalnızca kadın-erkek münasebetlerine değil, erkek hoşluğuna dair sözlere de rastlandığı belirtiliyor.
Özellikle “oğlan” ve “delikanlı” üzerinden yapılan benzetmeler, periyodun estetik anlayışında erkek hoşluğunun de değerli olduğunu gösteriyor. Birtakım atasözleri ve dörtlükler, genç erkeklerin çekiciliğine vurgu yapıyor. Bu durum direkt eşcinsellik olarak tanımlanmıyor, lakin homoerotik bir kültürel katmanın varlığına işaret ediyor.
Makale, bu örneklerin Türklerin erken devir toplumsal hayatında cinsel çeşitliliğin ve farklı yönelimlerin izleri olabileceğini vurguluyor. Yani Divan’da eşcinsellik açıkça adlandırılmıyor, ancak erkek hoşu üzerinden kurulan tabirler, eşcinsel yorumlara kapı aralıyor.
TÜRKÜLERDE CİNSELLİK GÖNDERMESİ
Feyzan Göher Vural ve Serenat İstanbullu’nun Cinsel Çağrışımlı Türkü Sözleri çalışması direkt eşcinsellik üzerine yazılmış bir makale değil. Lakin türkülerin cinsellik anlayışını incelerken, kimi tabirlerin eşcinsel okumaya da açık olduğunu gösteriyor.
Türkülerin birçoklarında cinsellik dolaylı ve mecazlı bir lisanla anlatılıyor. Meyve isimleri, su ve çeşme imgeleri ya da gündelik objeler cinsel arzuyu simgeliyor. Bunlar çoklukla bayan ve erkek münasebetine işaret ediyor. Ancak bilhassa “oğlan” hitaplı türkülerde erkek sevgili öne çıkarılıyor. Bu cins kelamlar, çağdaş okuma açısından eşcinselliğe gönderme yapan bir katman barındırıyor.
Ayrıca ‘delikanlı güzelliği’nin övüldüğü birtakım türkülerde, Osmanlı şiirindeki erkek sevgili imgesinin halk kültürüne yansıdığı söylenebilir. Yani makale, eşcinselliği direkt işlemese de, türkülerdeki cinsiyet meçhullüğü ve oğlan motiflerinin bu türlü bir yoruma imkan verdiğini kabul ediyor.
‘ERKEK AĞIZLI TÜRKÜLER’
Tuğçe Erdal’ın Erkek Ağızlı Türkülerde Bayan İmajı makalesinde eşcinsellik direkt işlenmiyor. Ancak kimi kısımlarda dolaylı bir halde bu bahse kapı aralanıyor.
Türkülerin birçok erkek anlatıcı tarafından söylenir. Bayan “yar, gelin, dilber” üzere kalıplaşmış sözcüklerle anlatılır. Lakin birtakım türkülerde “yar” sözcüğü cinsiyetsizdir. Bu durumda, kelam erkek tarafından söylendiğinde sevgilinin erkek olma ihtimali de ortaya çıkar.
Benzer biçimde “oğlan” sözcüğü geçen türkülerde sevgili direkt erkek olarak anılır. Bu örnekler makalede eşcinsellik olarak yorumlanmaz. Ancak halk kültüründe bu cins sözlerin, çağdaş gözle bakıldığında homoerotik bir mana taşıyabileceği belirtilir.
