Trump gündemden düşmüyor… ABD’nin planı ne: Türkiye iddiası

ABD Başkanı Donald Trump, 20 Ocak 2025 Pazartesi günü ikinci devrine başlayarak 47. ABD başkanı seçildi. Ancak, aradan geçen 9 ayda, Trump’ın kimi atakları milletlerarası toplulukta sıklıkla tartışıldı. ABD liderinin en çok tartışılan atılımlarından biri de başka ülkelerde ABD varlığını artırma ya da bedelli madenler için harekete geçme amaçları oldu.

UKRAYNA

24 Şubat 2022’de başlayan Ukrayna-Rusya Savaşı, bölgede tansiyonları artırdı. Rusya, yüksek insan gücü ve Kuzey Kore’nin askerî yardımıyla savaşı sürdürürken; Ukrayna ise sırtını Avrupalı ülkelere dayamış durumda.

Rus tarafı, savaşı sürdürerek Ukrayna’ya alanda ağır tahribat vererek masada elini güçlendirmeyi hedeflerken, Ukrayna tarafıysa savaşın bir an evvel bitmesini istiyor. Bununla birlikte Ukrayna, savaşın bitirilmesi için ABD’nin arabulucu olmasının ehemmiyetinin farkında.

Ancak, global çapta savaşları bitirmekle övünen Trump, evvel Ukrayna’ya dayanağı kesti, akabinde Washington ve Kiev, aylarca süren çekişmeli müzakerelerin akabinde Ukrayna’nın doğal kaynaklarını ilgilendiren muahedeyi imzaladı.

Petrol ve doğal gaz üzere pahalı kaynakları da kapsayan mutabakata nazaran, Amerikan’ın Ukrayna’ya askerî yardımları, Ukrayna’nın savaş sonrası tekrar inşasına yönelik bir yatırım olarak sayılacak. Ayrıyeten mutabakat, ABD’ye Ukrayna’daki madenlerin çıkarılmasında öncelik hakkı tanıyor.

Anlaşma, şubat ayının sonunda Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’nin Trump ile Beyaz Saray’daki tartışmasının akabinde geldi. Trump, yardımcısı JD Vance ile birlikte Zelenski’yi kameralar karşısında azarlamıştı.

NEDİR BU KIYMETLİ MADENLER

Disprozyum, neodimyum ve seryum üzere isimlerle anılan az toprak elementleri, aslında dünyanın dört yanında bol ölçüde bulunan, 17 metalden oluşan bir kümedir. ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu, 2024 yılı değerlendirmesinde dünya genelinde 110 milyon ton rezerv bulunduğunu, bunların 44 milyonunun Çin’de bulunduğunu belirtti. Brezilya’da 22 milyon ton, Vietnam’da 21 milyon ton, Rusya’da 10 milyon ton, Hindistan’da ise 7 milyon ton olduğu iddia ediliyor.

Ancak metallerin çıkarılması, ağır kimyasal kullanımıyla birlikte çok ölçüde zehirli atığa yol açan bir süreci gerektiriyor. Bu da, geri telafi edilmesi maliyetli etraf meselelerine yol açtığı için birçok ülkeyi caydırıyor. Bu sebeple ülkeler, ampullerden güdümlü füzelere kadar ileri teknoloji aygıtlar ve gündelik eşyalarda bulunan bu madenleri kendi sonları dışında çıkarmayı hedefliyor.

GRÖNLAND

ABD Başkanı, sadece Ukrayna’dakiler değil, Grönland’taki bedelli madenler için de harekete geçti. Global ısınmayla birlikte buzulların erimesi, Grönland’ta madenciliğin kolaylaşmasına vesile oldu.

300 yıldır Danimarka’ya bağlı özerk bölge olan Grönland’ta yaklaşık 56 bin kişi yaşıyor. Buzul bölgede, İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası’nın Danimarka’yı ilhak etmesine ABD, Grönland’ı ilhak ederek karşılık vermişti. O vakitten beri, bölgede ABD’nin üsleri bulunuyor.

Trump’ın birinci periyodundan bu yana, ABD başkanı, Grönland’ın ABD’ye katılmasına ilgi duyduğunu lisana getirmişti. O periyotta, Danimarka’nın Grönland’ı ABD’ye satmayı reddetmesi üzerine Trump, Kopenhag seyahatini iptal etmişti.

Trump, ikinci başkanlık periyodunda Grönland’a olan ilgisini artırdı. Aralık 2024’ün sonlarında, Truth Social platformunda “Grönland’ın mülkiyeti ve denetimi mutlak bir zorunluluktur” tabirini kullandı.

Danimarka Dışişleri Bakanı Lars Lokke Rasmussen. Danimarka, ABD’nin Grönland’taki faaliyetleri sebebiyle, ABD Maslahatgüzarını Dışişleri’ne çağırdı.

Ocak ayında, oğlunun Grönland seyahati öncesinde Trump, Truth Social’da şu sözleri kullanmıştı:

“Grönland inanılmaz bir yer ve şayet Grönland bizim ulusumuzun bir modülü olursa, beşerler bundan muazzam formda faydalanacak.”

Ada, Kuzey Amerika’dan Avrupa’ya en kısa yol üzerinde yer alması nedeniyle ABD için stratejik kıymete de sahip. Bu durum, ABD’ye askerî operasyonlarda ve balistik füze erken ikaz sisteminde stratejik bir avantaj sağlama potansiyeli taşıyor.

PANAMA KANALI

ABD’deki konteyner trafiğinin yüzde 40’ı, dünyadaki konteyner trafiğinin yüzde 5’i her yıl Panama Kanalı’ndan geçiyor ve toplamda yıllık 270 milyar dolarlık kargo taşınıyor. Panama Kanalı’nın en büyük kullanıcıları ABD ve Çin olup, global tedarik zincirlerindeki aksamalar nedeniyle son yıllarda global nakliyedeki rolü artmıştır.

Trump, kanalın değerli limanlarının Çin tarafından denetim edildiğini sav etti ve Panama’yı çok fiyatlar uygulamakla suçlayarak kanal üzerindeki ABD denetimini tekrar tesis etmekle tehdit etti. Çin ve Panama hükûmeti bu tezleri reddetti.

Kanal, başlangıçta ABD Kara Kuvvetleri Mühendisler Birliği tarafından binlerce Panamalı çalışanın emeğiyle inşa edildi. Lakin Kanal tamamlandıktan sonra ABD’nin denetimi altında kaldı.

1977’de, Panamalı milliyetçilerin onlarca yıl süren baskısı ve kanalın sabotaja karşı savunmasızlığının farkına varılmasının akabinde, ABD, Panama devletinin 1999’un sonunda kanalın denetimini ele geçirmesine yol açan iki muahede imzaladı.

AFGANİSTAN

Trump 18 Eylül’de, Afganistan’da bulunan Bagram Hava Üssü’nün Taliban’a “boşu boşuna” verdik diyerek, “Üssü geri almaya çalışıyoruz bu arada” dedi. “Onların bizden almaya ihtyaç duydukları şeyler var, o üssü geri istiyoruz” diyen Trump, üssü geri istemelerinin sebeplerinden birinin, üssün Çin’in nükleer silahlarını depoladığı pozisyona sırf bir saat uzaklıkta bulunması olduğunu belirtti.

Trump, bir muhabirin üssü ele geçirmek için ABD askerlerini konuşlandırmayı düşünüp düşünmediği tarafındaki sorusuna ise “Bunun hakkında konuşmayacağız. Geri istiyoruz, hem de çabucak. Şayet yapmazlarsa, ne yapacağımı göreceksiniz” dedi.

Pazar günü Taliban sözcüsü Zabihullah Mujahid, Trump’ın argümanlarını reddetti ve ABD’yi “gerçekçilik ve akılcılık” siyaseti benimsemeye çağırdı.

Trump, Bagram Hava Üssü açıklamasını, Birleşik Krallık Başbakanı Keir Starmer’la basın toplantısı düzenlerken yaptı.

BEYLİKOVA

Son yaşanan bir gelişme ise halihazırda Birleşmiş Milletler Genel Kurultayı için ABD’de bulunan Trump’ın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la görüşmesinde Eskişehir’in Beylikova ilçesinde bulunan madenleri gündeme getireceği tezi oldu.

Sözcü’den Serdar Cebe’nin haberine nazaran, Çin’e olan bağımlılığını azaltmak isteyen ABD, kıymetli madenler için Türkiye ile masaya oturacak.

ABD’nin Ankara Büyükelçisi ve Suriye Özel Temsilcisi Thomas Barrack, daha evvel Türkiye’de şimdi tam olarak işletilmeyen ender toprak element yataklarını “stratejik fırsat” olarak nitelendirmişti.

Ulaş Fakir