Neşet Ertaş polemiği: ‘Bozkırın Tezenesi’ değildir

Türkiye’nin en politik ozanlarından biri olarak bilinen Neşet Ertaş’ın “kaynağı bozkır olmakla birlikte bunu aşıp, klâsik müziğini dönüştürüp geliştirerek ve felsefi bir temele oturtarak bir kent ozan” olduğunu belirten Yunus Ülger’in Kozmik gazetesindeki “Neşet Ertaş’ın içini boşaltıp, ‘Bozkırın Tezenesi’ne indirmek” başlıklı yazısı şu formda:

“Neşet Ertaş, 13 yıl evvel 25 Eylül 2012 günü 74 yaşında İzmir’de ortamızdan ayrıldı. Her mevt yıl dönümünde olduğu üzere birçok aktiflikle memleketi Kırşehir ve Türkiye’nin birçok yerinde ozan anılacak. Anma aktiflikleri ve toplumsal medyada paylaşımlarda ortak niteleme, her yıl olduğu üzere tekrar ‘Bozkırın Tezenesi’ olacak. Kimin söylediği aşikâr olmayan, çoğunlukla Yaşar Kemal’e mal edilen bu niteleme, ozanın üzerine yeterlice yapışmış bulunuyor. Bu niteleme, ozanın müziğini bir küçümseme içeriyor, münasebetiyle onun müziğini ve dünya görüşünü nitelemek için yanlış bir kavram. Bunun yanlış olduğunu ve öyküsünü, ‘Neşet Ertaş – Kentin Tezenesi, (Anı Yayıncılık, 2021 Ankara)’ kitabımda anlattım. Merak edenler kitabı alıp okuyabilir.

Neşet Ertaş, ‘Bozkırın Tezenesi’ değildir, o, kentin tezenesidir, bir abdal olarak hor görülmeye karşı isyanın tezenesidir, gariplerin tezenesidir, müsamahanın tezenesidir. Neset Ertaş, Tükiye’nin en politik ozanlarından biridir. Neşet Ertaş’ı, ‘Bozkırın Tezenesi’ olarak nitelemek, Neşet Ertaş’ın içini boşaltmak, onu bozkırdan gelip müziğiyle, sesiyle kendini kentlilere kabul ettirmiş bir sanatkara indirmektir. O, kaynağı bozkır olmakla birlikte bunu aşıp, klâsik müziğini dönüştürüp geliştirerek ve felsefi bir temele oturtarak bir kent ozanı olmuştur. Burada Zeki Müren, bağlamada Bayram Aracı ve öbür sanatkarlardan etkilenip kendi biçimini bulmuştur. Atalarından farkını anlamak için babası Muharrem Ertaş ile kendisini dinlemek kâfi.

Kent ozanı nitelemesini kullanmamakla birlikte, Ertaş’ın bir kent ozanı olduğu tespitini 45 yıl kadar evvel Usta Karikatürcü ve aydın Oğuz Aral yaptı. Bunu halk müziği uzmanlarının değil de bir karikatürcünün yapmış olması, “uzmanlar” açısından büyük bir talihsizlik. Aral, Halk Müziği Uzmanı Bayram Bilge Tokel ile söyleşisinde, Ertaş’ın kitle irtibat araçlarının ve kasetlerin yaygınlaşmasıyla atalarından farklı olarak çok sayıda sanatçıyı dinleme imkanı elde ettiğini, bunlardan etkilendiği üzere, kendisinin de yeni sesler geliştirdiğini belirtir. Aral, “Belki sözcükleri artiküle etmede diyelim Zeki Müren’den etkilenmiştir. Yani sözcükleri daha uygun tonlayarak, daha halkın anlayacağı, kulağının algılayacağı biçimde söylemiştir. Ya da güya bir pop sanatkarı üzere türküleri alıp, Kırşehir tezenesi ile karıştırıp daha faal, oynak, keyifli hale getirmiştir” diyor. Ertaş’ın birinci pop sanatkarımız olduğunu, bunun için de bir anda kitleler tarafından fark edildiğini söylüyor.

TÜRKİYE’NİN EN POLİTİK OZANLARINDAN

Neşet Ertaş, bence Türkiye’nin en politik ozanlarından biridir. Onun bu tarafı, ne yazık ki daima görmezden geliniyor. Gündelik siyasetin dışında durması, slogan türküler söylememiş olması, onun politik bir ozan olmasını engellemez. Neden politik bir ozan olmuştur ? Çocukluğundan hayatının son yıllarına kadar, bir abdal olarak dışlanmış, fakir hayat bir hayat sürmüş, bu yüzden aşık olduğu hiç bir kızla evlenememiş, ekmek parası için daha çocuk yaşta babasının önünde köçeklik yapmıştır. Bir toplum düşünün ki, bayan niyetine erkek oynatıyor, küçük bir çocuğu köçek olarak oynatıp bunu seyretmekten zevk alıyor. Evet, bu şartlar Neşet Ertaş’ı çok politik bir ozan yapmıştır. Acılarını, hasretlerini, ruhsal sarsıntılarını türkülerde lisana getirmiştir. Bir abdal olarak dışlanmasını, “Zengin isen ya bey derler, ya paşa / Yoksul isen ya Abdal derler, ya çingen haşa” dizeleriyle tabir eder. Sevgisini yaşayamadığı için bir sevda ozanı da olmuştur. Onun aşkı, hayatta karşılığı olmayan soyut bir aşk değildir. Bir türküsünde, “Bir hoş kız gördüm tutmuş yolunu / Uzatmış gerdana eğri telini / Geçti gitti bilmem kimin gelini / Sorsam öldürürler, sormasan öldüm” dizeleriyle çaresizliğini lisana getirir.

2000’li yılların başlarında Almanya’da konutunda kitap emelli söyleşi yaptım kendisiyle. “Geçmişte imkanınız olsaydı, en çok ne yapmak isterdiniz?​” sorusunu yöneltmiştim. “İmkanım olsaydı, ben birinci aşık olduğum kızla evlenirdim, verselerdi, lakin bize vermediler. Vermezler, bize abdal derler, Bektaşi derler, şu derler, bu derler. Vermediler, ben de aldım başımı gittim” karşılığını vermişti. Bu karşılık beni çok şaşırtmıştı, ben müzik bağlamında bir karşılık bekliyordum. Demek ki o kadar eser, ün, onu memnun etmemişti, hayali memnun bir yuva kurmaktı, bu hayali içinde bir ukde olarak kalmıştı. Palavra Dünya türküsünde, “Garip bülbül üzere feryadım kaldı / Alamadım eyvah muradım kaldı, ben gidip ellere kalan dünyada” der. Garip mahlasını öylesine seçmedi, yeri yurdu olmayan bir garipti o.

O, DAİMA GURBETTEYDİ

Aldı başını çok genç yaşta Istanbul’a gitti, Ankara’ya gitti, sonra Almanya’ya gitti. Burada yıllarca unutuldu, yapıtları tek kuruş telif ödenmeden söylendi. Geçimini sağlamak için her hafta yüzlerce kilometre yol katederek düğünlere gitti. Ozana takviye olmak bir yana, “öldü” haberleriyle ekmeğiyle oynandı. Medyada yer almaya hiç merakı olmayan ozan, benden bir haber yapmamı istedi, ölmediğini kanıtlamak için. Elbette yaptım, haber o yıllarda çalıştığım Hürriyet’te yayımlandı, ozan tekrar düğünlere davet edildi.

KALAN MÜZİK SAYESİNDE MADDİ DURUMU İYİLEŞTİ

2000’li yılların başlarından itibaren Kalan Müzik’in sahibi Hasan Saltık sayesinde yapıtları için telif almaya, biraz para kazanmaya başladı. Ömrünün sonuna kadar soldan sağdan hiç bir partinin, örgütün yörüngesine girmedi, devletin gölgesine girmedi, o kadar ki, ‘Devlet Sanatçısı’ unvanını geri çevirdi. Türkiye’de kaç sanatçı vardır, ‘Devlet Sanatçısı’ unvanını geri çeviren? Bu, Neşet Ertaş’ın en politik edimidir bence. Neşet Ertaş, bir yörüngeye girseydi, çok düzgün bir hayat sürerdi, fakat duruşundan taviz vermedi, fakir kalma değerine.

Neşet Ertaş’a hayattayken sahip çıkmak bir yana, ona kötülük yapanların, yapıtlarını yağmalayanların, “Kızın önünü bırakırsan, ya davulcuya ya zurnacıya varır” diyenlerin, ona çok büyük özür borcu var. Övgü dolu anmalar yerine, evvel bu özür borcunun ödenmesi gerekir. Bu ‘Bozkırın Tezenesi’ teranesi de artık bırakılmalı. Onun müziğini basmakalıp bir nitelemeye indirmek yerine, dünya görüşünü, müziğini inceleyip açıklayan bilimsel çalışmalara muhtaçlığımız var. Bu vazife de halk bilimcilere düşüyor.”