Selim İleri’nin cinsel kimliği polemik konusu

Türk edebiyatının son yıllardaki en ünlü isimlerinden muharrir Selim İleri, 8 Ocak Çarşamba günü hayatını kaybetti.

İleri’nin vefatının akabinde eşcinsel kimliği tekrar tartışma konusu oldu.

Yazar Onur Caymaz, Selim İleri’nin son günlerini anlattığı X paylaşımında, oyuncunun vaktini geçirdiği restoranlarından anekdotlara yer vererek, “Halide’yi konuştuyduk, onu anlatıyordu, âşık mıydı o mecnun bayana sanki… Türkân Hanım’ı sonra, birinci sefer Taksim’de nasıl karşılaştıklarını anlatmıştı” dedi.

Bu kelamlar eşcinsel muharrir Barbaros Altuğ’u kızdırdı. Altuğ, Caymaz’a karşılık vererek “Halide yerine garsonlardan birine aşık olma ihtimali yüksek. Siz istiyorsunuz diye ölen eşcinselleri de uydurduğunuz hetero aşklarla mı anacağız?” sorusunu yöneltti.

CAYMAZ NE YAZDI

Onur Caymaz’ın paylaşımının tamamı şöyle:

“Selim İleri Yakup’ta da o kadar memnun değildi, Koço”da da. Yönetim ediyordu yalnızca. Herkesten çekiniyordu oralarda. Yalnızca bizi keyifli etmek için yaşadığı son birkaç yılında (bunu birçok anlamadı, sandılar ki güzeldi, hiç güzel değildi oysa) en çok rahat ettiği tek yer Yedikule’de Safa Meyhanesi idi…

Orada, Arnavut annesiyle, halden anlar Saim Ağbi ile (mekânın sahibi) ismine bir masa yapacağız, konuştuk, Attilâ İlhan’ın Divan’daki masası üzere. Bir fotoğrafını da koyarız tahminen. Bir de defter açarız. Gelen geçen onu müellif. Garson çocuklar da (candılar) yanında yöresinde, hocam hocam diye dolanır durur, üç beş mütevazı meze, ikiletmeden getirirlerdi. Orada uygun yiyordu (sevinirdim ben de), turşu, pilaki, (bana pancar turşusunu bile sevdirmişti, sevilecek şey mi), bir şeyler. Fakat hiç uyuyamıyordu. Kapkara bir dünya demişti bir iletisinde. Kimi gün kimileri, telefonlarına bile çıkmazlardı.. Tak, o orta Saim ağbi köfte gönderiyordu sonra, Sait’e, Yakup Kadri’ye dönüyorduk çabucak. Necatigil’e vilayetle de, yazmaya Orhan Kemal olacaktı diye biten şiire…

“ÂŞIK MIYDI O MECNUN BAYANA ACABA”

Safa, Yedikule, Mihriban (yazdığı diziyi diyorum, kim hatırlar, türkü olan değil), eski İstanbul, Bizans, yıkılmış Osmanlı, Kumkapı kıyı, Cankurtaran’da orta yerler, dökülüşen yıldızlar, ayrılığın birinci yazı, uzunluğuna Halide’yi konuştuyduk, onu anlatıyordu, âşık mıydı o mecnun bayana sanki…

Türkân hanımı sonra, birinci kere Taksim’de nasıl karşılaştıklarını anlatmıştı, trenler, yorgun ve kararık meskenler, eski İstanbul, Mel’un, Yarın Yapayalnız…

Bunlardı. Oktay Rifat’in güzel yalnızlığını anlatmıştı. Onunla birinci ve son görüşmesi. Son romanında okuyacaksınız. Yakında çıkar. Oktay Bey de nasıl yapayalnız… Ne kadar yalnızmış, yalnızlarmış ikisi de… Şatolar ve kuleler mi demişti Baudelaire. Acı, acı, vakit hayatı yiyor mu demişti, o denli acı şeyler.

Bunları işte hiçbiri anlamayacak. Hiç kimse. Sayru’da, Handan Sarp’ta, hepsinde Selim’in S’si…

Yakup’un seçkin İstanbul’unu, Pera’sını Orhan Pamuklar yazıyor, Orta Güler, kaliteli fotoğraf makineleri, Zenit menit, Cihangir’den deniz gören teraslar meraslar felan. Orhan, İstanbul yazarıymış. Peh. Selim, öbür, mütevazı, silik bir İstanbul’u yazdı. Taze sarmısak, radika, roman müsfetteleri… Asıl odur.

Bana kirlihanım peynirini anlatmıştı, vapurdumanı çiçeğini, eski İstanbul kompostolarını, Hulki babayı, köfte yapmayı (yumurtanın kıvamını), Necip Fazıl viskilerini (arada gazete ofisinde içermiş bazen), mayısları, lavantaları, kimsesizleri, yitikleri, yalnızları. Pamuklar vb, kendini paralasa yazamaz bunları. O çok satarlar, o bilmem ne ödüllüler falan. Geçelim.

Kemal Tahir değildi, Yaşar Kemal hiç değil, bak Onurcum demişti bana son buluşmamızda (bir daha buluşacaktık olmadı, mevt mani oldu), yalnızca Orhan Kemal kalacak, bak demişti, göreceksin. Arkadaş Islıkları, Konutlardan Biri, Devlet Kuşu, Bir Filiz Vardı. Bunlar kalacak. İnanmazdım. Neden öyleymiş, anlıyorum artık. Ben de gençtim sonuçta.

Bunlar üzerine sayfalarca şey yazılır…

Sayfalarca.

Yazılacak olağan. Yazacağız.”

SELİM İLERİ’Yİ KIZDIRAN SORU

Selim İleri, Boğaziçi Üniversites Kültür Araştırmaları Bölümü’nün 19-20 Nisan 2004’te düzenlediği “Queer, Türkiye ve Kimlik Sempozyumu”na Selim İleri’nin verdiği cevap damga vurdu.

Sempozyumun ikinci gününde iki bayanın alakasını anlatan romanı “Yarın Yapayalnız” üzerine bir konuşma yapan Selim İleri, heteroseksüelliğin ya da homoseksüelliğin çok dışa vurumunu estetik bulmadığını söyledi. İleri, yalnızca tek bir cinsel tercihin olduğuna inanmadığını ve bunların ortasında bir geçiş bulunduğunu söz etti. İleri’ye nazaran bir tarafa daha eğilimli olanlar, yalnızlığa ve mutsuzluğa mahkumlar.

Bunun üzerine kelam alan, eşcinsel sivil toplum örgütü “Lambadaistanbul” üyesi bir dinleyici, Selim İleri’nin eşcinsel olduğunu söyledi ve “Sizin gizlemek istediğiniz eşcinsel kimliğiniz olduğunu düşünüyorum. Bu da beni mutsuz ediyor” dedi. İleri ise “Sizi keyifli etmek için çabalamak zorunda değilim. Dinlemem bile bir çabadır” biçiminde cevap verdi.

SELİM İLERİ KİMDİR

Selim İleri, 30 Nisan 1949’da Kadıköy’de, İleri ailesinin ikinci ve son çocuğu olarak dünyaya geldi.

Selim İleri’nin babası Kıbrıslı Hasan Hilmi İleri, Lefkoşa’dan İstanbul’a gelerek tahsil gördükten sonra devlet bursuyla gittiği İsviçre’den yüksek makine mühendisi olarak döndü. Annesi Süheyla İleri ise Adapazarlı bir konut hanımıydı. Ailenin ikinci çocuğu olan Selim İleri’nin kendisinden dokuz yaş büyük ablası Meral İleri ise Alman Filolojisi eğitimi aldı ve Almanca okutmanlığı yaptı.

GALATASARAY LİSESİ’NDE EDEBİYATÇI OLMAYA KARAR VERDİ

Eğitim hayatına 1955’te başlayan muharrir, birinci sınıfı Cihangir İlkokulunda, sonraki periyodu de Firuzağa İlkokulunda tamamladı. İlkokul üçüncü sınıfta okuma kitabında Reşat Nuri Güntekin’in “Kirazlar” hikayesiyle edebiyata ilgi duyan İleri, ilerleyen yıllarda Halide Edip Adıvar ve Refik Halit Karay’ın yapıtları ile tanıştı.

İleri, 1960’da Galatasaray Lisesine yatılı olarak kaydoldu ve edebiyatçı olmaya burada karar verdi. 1961’de birinci romanı olan “Dolu Yıllar”ı yazan İleri, 1962’de de hocalarının dayanağıyla roman yazma eforunu sürdürdü.

Galatasaray Lisesi’nin hazırlık ve orta kısmını bitiren Selim İleri, Fransızca kompozisyon dersinden lise birde sınıfta kaldı. Sınıf tekrarı yapmamak için evvel kısa bir mühlet Bakırköy Lisesi’ne devam ettikten sonra 1965’te Atatürk Erkek Lisesine geçti. İleri, burada edebi hayatında kendisine yeni ufuklar açan öğretmenleri Bakiye Ramazanoğlu, Vedat Günyol ve Rauf Mutluay ile tanıştı.

“SAVAŞ ÇİÇEKLERİ” YAZISIYLA EDEBİYAT DÜNYASINA ADIM ATTI

İleri, 1967 temmuz ayında “Yeni Ufuklar” mecmuasında yayımlanan “Savaş Çiçekleri” öyküsel düzyazısıyla edebiyat dünyasına adım attı. Vedat Günyol’un yardımı ve kendi çabasıyla ilk öykü kitabı “Cumartesi Yalnızlığı/Güz Notları”nı 1968’de, ikinci öykü kitabı “Pastırma Yazı”nı ise 1971’de yayımladı.

Liseden mezun olduğu yıl babasını kaybeden İleri, babasının vasiyeti üzerine İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne 1968’de kaydoldu. Okuduğu kısımdan mutlu olmayan usta muharrir, 1972’de fakülteyi bırakıp Halit Refiğ’in teklifiyle senaryo yazarlığına başladı.

İlk senaryosu “Cennetin Kapısı”nın akabinde “Günahsızlar”, “Yaralı Kurt”, “Bir Demet Menekşe”, “Seni Kalbime Göndüm” ve “Göl”ün ortasında olduğu 20’ye yakın senaryo kaleme alan İleri, “Kırık Bir Aşk Hikayesi” senaryosuyla 1982’de Sinema Yazarlar Birliği tarafından “Yılın En Âlâ Senaryosu” mükafatına layık görüldü.

“HER GECE BODRUM” ROMANIYLA GENİŞ OKUR KİTLESİNE ULAŞTI

Selim İleri, birinci romanı “Destan Gönüller”i ise 1973’te okurla buluşturdu. Bu kitabın çok fazla ilgi görmemesi üzerine hikaye yazarlığına dönen İleri’nin üçüncü öykü kitabı olan “Dostlukların Son Günü” 1975’te, edebi ömründe dönüm noktalarından biri olan “Her Gece Bodrum” romanı ise 1976’da yayımlandı. Bu kitapla geniş okur kitlesine ulaşan İleri, her yıl bir roman çıkardı.

Usta muharrir, roman sevdasına ait, “Tek kişi olunamayacağına inandığım için, hakikaten aşkla sevmeyi öğrenebilmek için roman yazıyorum. Salt bunlar için. Ölünceye kadar da yazmak istiyorum.” tabirlerini kullanmıştı.

Üniversiteden ayrılmasıyla profesyonel müelliflik hayatına başlayan İleri, geçimini yazı yazarak sağladı. Yazko Edebiyat, Eşik Cini, Şov, Hece üzere edebiyat mecmualarına yazı gönderen İleri, Argos mecmuasının editörlüğünü üstlendi.

Milliyet, Dünya, Siyaset ve Cumhuriyet gazetelerinde köşe müellifliği yapan İleri, Radikal Kitap’ta “Bir Kitap Kapağı” başlığı altında yazılar kaleme aldı.

1998’DE İLERİ “DEVLET SANATÇISI” UNVANINA LAYIK GÖRÜLDÜ

İleri, 1978’te Ali Bozok ve Mehmet Tim’le birlikte Günebakan Yayınevi’ni kurdu. Yayınevi daha sonra maddi olanaksızlıklar yüzünden kapandı.

Usta kalem, 1990’larda tiyatro oyunları yazmaya başladı. “Cahide”, “Ölüm ve Elmas” birinci yazdığı oyunlar oldu. Daha sonra “Allahaısmarladık Cumhuriyet” oyunu, hem Afife Tiyatro Ödülleri’nde hem de Avni Dilligil Ödülleri’nde ödül aldı ve Selim İleri, “En Güzel Tiyatro Yazarı” seçildi.

Son oyunu “Mihri Müşfik: Meyyit Bir Kelebek”in sahnelendiği 1998’de İleri, “Devlet Sanatçısı” unvanına, 2012’de de Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’ne layık görüldü.

Radyo ve televizyonlarda kültür sanat programları da sunan İleri, ayrıyeten “Dostlukların Son Günü” yapıtıyla 1976’da Sait Faik Öykü Armağanı’nı, “Her Gece Bodrum” ile 1977 Türk Dil Kurumu Roman Ödülü’nü, “Yaşarken ve Ölürken” ile 1981 Milliyet Sanat Dergisi Yılın Romanı Ödülü’nü, “Kırık Bir Aşk Hikayesi” ile 1982 Sinema Muharrirler Derneği En Âlâ Senaryo Ödülü’nü, “Mavi Kanatlarınla Yalnız Benim Olsaydın” ile 1991 Türkiye Yazarlar Birliği Roman Ödülü’nü, “Bu Yaz Ayrılığın Birinci Yazı Olacak” ile 2001 Orhan Kemal Roman Ödülü’nü, “Uzak, Daima Uzak” ile 2003 Sedat Simavi Edebiyat Ödülü’nü ve “İstanbul’un Sandık Odası”, 2005 Türkiye Yazarlar Birliği Hatıra Ödülü’nü, 2012’de hikaye kolunda verilen Aydın Doğan Ödülü’nü aldı.

İLERİ’NİN YAZI HAYATI

Selim İleri, yazın kozmosunu kendi hayat hikayesinden, şahsî tecrübelerinden, gözlemlerinden ve okuma birikiminden yola çıkarak oluşturdu. Hayatında kitabın bedel kazanması, annesinin ona okuduğu masallarla başladı.

Dokuz yaşında okumaya başladığı Kemalettin Tuğcu romanlarıyla birlikte, Kerime Ender, Ethem İzzet Benice, Muazzez Tahsin Berkant üzere tanınan romancıların yapıtlarındaki duyarlıklardan etkilendi.

Lise devrinde Albert Camus, Franz Kafka ve Jean-Paul Sartre romanlarıyla birlikte Abdülhak Şinasi Hisar, Ahmet Hamdi Tanpınar, Attila İlhan, Jane Austen, Nezihe Meriç, Oktay Akbal, Virginia Woolf üzere edebiyatçıların yapıtlarını okuyan muharrir, edebiyatı ömrün kendisi olarak görmeye başladı. Necati Cumalı, Oktay Akbal, Sait Faik Abasıyanık ve Sabahattin Ali hikayedeki birinci ustaları oldu.

Eserlerinde kişiselliğin öne çıktığı bir muharrir haline sahip olan İleri, Türk edebiyatında romancı kimliği ile öne çıktı.

İleri, “Sanatlar Ortası Kardeşlik” başlıklı yazısında edebiyat hayatına dair şunları kaydetmişti:

“… Hayattan, gerçek şahıslardan yola çıkarak romanlar, hikayeler yazdım. Fakat onlara hayat veren daima edebiyat sanatı oldu. Okuduğum şiirler, okuduğum romanlar, tiyatro oyunları, hikayeler, bazen bir deneme, bazen bir şairin düzyazısı. Asıl onlardı yazmak dürtüsünü kışkırtan, hayat değil. Hayattan edindim, edebiyattan beslendim.

Kırk yılı aşkın uğraşıma bakıyorum, her kitapta öbür kitapların, beni yıllarca beni yıllarca sarıp sarmalamış edebi yapıtların yansımalarını çözümlemeye çalışıyorum. Hele bir iki romanım var ki direkt doğruya edebi yapıttan kaynaklamış. Halit Nur’un ‘Bir Acı Hikaye’si olmasaydı ‘Kırık Deniz Kabukları’nı yazamazdım…

Resim sanatından da çok yararlandığımı, çok beslendiğimi kesinlikle belirtmeliyim. Bilhassa kendi fotoğraf sanatımızdan, kimi ressamlarımız yazdıklarıma adeta kılavuz oldu. Sanatlar ortası bir kardeşlik herhalde.”

Selim İleri’nin edebiyat hayatı boyunca kaleme aldığı birtakım eserler şöyle:

“Öyküleri Cumartesi Yalnızlığı”, “Bir Denizin Eteklerinde, “Eski Defterde Solmuş Çiçekler”, “Son Yaz Akşamı”, “Hüzün Kahvesi”, “Otuz Yılın Bütün Hikayeleri”, “Fotoğrafı Sana Gönderiyorum”, “Yağmur Akşamları”, “Ölüm İlişkileri”, “Bir Akşam Alacası”, “Cehennem Kraliçesi”, “Yaşarken Ve Ölürken”, “Ölünceye Kadar Seninim”, “Yalancı Şafak”, “Saz Caz Düğün Varyete, “Gramofon Hala Çalıyor”, “Ada”, “Her Yalnızlık Gibi”, “Bu Yaz Ayrılığın Birinci Yazı Olacak”, “Yarın Yapayalnız”, “Çağdaşlık Sorunları”, “Aşk-ı Memnu Ya Da Uzun Bir Kışın Siyah Günleri”, “Düşünce Ve Duyarlık”, “Kamelyasız Kadınlar”, “Seni Çok Özledim”, “O Yakamoz Söner”, “Perisi Kaçmış Yazılar”, “İstanbul Kitapları İstanbul Yalnızlığı”, “Yıldızlar Altında İstanbul, “İstanbul Seni Unutmadım”, “İstanbul’un Sandık Odası”, “İstanbul Anılar Kolonyası”