4,5 metrelik fütüvvetname bulundu: Tarihe ışık tutacak
Erzurum Teknik Üniversitesinde (ETÜ) 2017’de faaliyete giren Erzurum Kent Arşivi (ERŞA), elde ettiği bilgi ve evraklarla geçmişi günümüze ulaştırmaya devam ediyor.
Bu bağlamda 2 yıl evvel bağışı yapıldıktan sonra arşiv kayıtlarına alınan 20 santim genişliğinde ve yaklaşık 4,5 metre uzunluğunda bir evrakın, ahiliğin kurallarını ve prensiplerini anlatan, bir manada ahiliğin kanunnamesi olan fütüvvetname olduğu belirlendi.
Osmanlı’dan günümüze ulaşan ve tarihi bir doküman niteliği taşıyan fütüvvetname, ahiliğin nasıl olması ve ahilikte nelere dikkat edilmesi gerektiği, uygulanan metotların halleri, ceza sistemleri ve ahilik kolları üzere kıymetli bilgileri içeriyor.
“TARİHE IŞIK TUTACAK”
Güzel bir çizgiyle yazılan ve bugüne kadar itinayla saklanan doküman, geçmişin kültürel pahalarını ortaya çıkaracak, bilim adamlarına araştırmacı bir kaynak olacak ve tarihe ışık tutacak.
ETÜ Rektör Yardımcısı ve Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Naim Ürkmez, AA muhabirine, 8 yıldır ERŞA’ya doküman bağışı yapıldığını söyledi.
Bu evraklar ortasında yeni bir doküman fark ettiklerini bildiren Ürkmez, “Kısa bir mühlet evvel Erzurum, tahminen de Türkiye’nin tarihi açısından değerli bir vesika ile karşı karşıya kaldık. Bu vesika 1930’lu yıllarda Osmanlı’nın son devrinde ahi şeyhliği yapmış Ahi Arif Efendi’den intikal eden değerli bir kültür varlığı.” dedi.
“KAYBOLDUĞUNU DÜŞÜNÜYORDUK”
Ürkmez, dokümanın birinci olarak 1929’da Mustafa Kemal Atatürk’ün yönlendirmesiyle Erzurum’da kültür araştırmaları yapmak üzere bölgeye gelen Abdulkadir İnan tarafından fark edildiğini anlatarak, dokümanın bağışlanma sürecini şöyle anlattı:
“Abdulkadir İnan o periyotta esnaf piri olan Arif Efendi ile görüşmüş ve dokümandan haberdar olmuş ancak Arif Efendi müdafaacı bir yaklaşımla belgeyi yalnızca göstermiş, incelemeye ve not almaya müsaade etmemiş. Biz fütüvvetnamenin açıkçası kaybolduğunu düşünüyorduk zira elimizde rastgele bir data yoktu. Fütüvvetname muhtemelen 1942’de Erzurum’a gelen Cemalettin Server Revnakoğlu tarafından ele geçiriliyor, onun arşivine giriyor ve onun arşivi de daha sonra Erzurum Tarih Derneğinin arşivine intikal ediyor. Dernek arşivleme sorunundan ötürü 2 yıl evvel bir protokolle evrakı Erzurum Kent Arşivi’ne bağışladı. Biz, bağışlanan bu koleksiyonu peyderpey dijitalize edip dijital ortama aktararak tüm dünyanın açıkçası erişimine açmaya başladık.”
Belgenin giriş kısmında dini temellerin anlatıldığını, Ahi Evran’ın ortaya çıkışını ve beraberinde ahiliğin tarihi süreci hakkında bilgi verildiğini aktaran Ürkmez, “Orta kısımda ise ahilerin uyması gereken kurallardan uzun uzadıya izah ediliyor. Bir ahi kurala uymazsa ya da mesleğinin gereklerini yerine getirmezse alacağı cezalar, meslekten nasıl çıkarılacağı, hangi durumda affedileceği, ne biçimde çırak, kalfa, usta yetiştirileceği, şet bağlama merasimleri. Bunların ayrıntısı hakkında çok değerli bilgiler bulunuyor. Dokümanın son kısmında ise 32 meslek erbabı ve bunların pirleri hakkında bilgiler var. Bu doküman Osman’dan Cumhuriyet’e intikal eden kıymetli bir kültür varlığıdır. Çünkü belgeyi çok sıkı bir biçimde koruma ederek günümüze ulaştıran Arif Efendi, Osmanlı’nın son periyodunda Erzurum esnaf piriydi.” tabirlerini kullandı.
“KENDİ KÜLTÜREL KODLARIMIZI BULACAĞIZ”
Belgenin araştırmacıların hizmetine sunulacağını anlatan Ürkmez, şöyle devam etti:
“Günümüzde en büyük sorunlarımızdan birisi tahşiş. Sanayi ile Tarım ve Orman Bakanlığı zaman zaman tahşiş listeleri yayınlıyor. Bu açıkçası bir ekip etik kıymetlerimizi yitirdiğimizin göstergesi. Yani kapital dünyada daha çok kazanmak için her türlü yolu mübah gören sistemin aslında alternatifini bulacağız. Biz burada kendi kültürel kodlarımızı bulacağız. Zira ahilik anlayışında para kazanmaktan daha çok gönül kazanmak temel. Yani burada aslolan nitelikli malı üretmek ve uygun fiyatla tüketiciye sunmak amaçlanıyor. Buradan kültürel genlerimize aktaracağımız çok şeyin olduğunu düşünüyorum. Kapital dünyanın para kazanma hırsı yerine insanlarımızın gönlünü kazanma, nitelikli eser üretme, yetişmiş insan yetiştirmenin öne çıkacağını düşünüyorum.”
Dokümanın yazıldığı tarihle ilgili iddiada bulunan Ürkmez, “Bir asır esasen kesin. 2025 yılındayız, Arif Efendi Osmanlı’nın son periyodunda debbağlar piri. Hasebiyle yüzyılı aşkın, iki yüzyıl tahminen üç yüzyıl. Tarihini tahminen incelemelerden sonra kestirimi olarak söyleyeceğiz. Şu anda dokümanın üzerine rastgele bir tarih ve isim bulunmuyor, kim tarafından kaleme alındığı bulunmuyor. Çok hoş bir sinirle yazılmış, çok hoş ve açık anlaşılır bir Türkçeyle de kaleme alınmış. Buradan ahiliğin ne ihtiva ettiğini çok net bir formda ilim alemine de sunacağız. Zira bir nevi ahiliğin kanun kitabı. Yani ahilik neyi emrediyor, neyi nehyediyor, neyi istemiyor, neyi önceliyor onları bunun içerisinde net bir biçimde göreceğiz.” değerlendirmesinde bulundu.
