2008’i göremeyenler bugünü nasıl görüyor: Moody’s’ten Türkiye’ye not artışı
Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Moody’s, Türkiye’nin kredi notunu “B1” düzeyinden “Ba3” düzeyine yükseltti. Kurum ayrıyeten ülkenin görünümünü “pozitif” cilt “durağan” a revize etti.
NOT ARTIŞININ GERİSİNDEKİ GEREKÇELER
Moody’s, yükseltme kararının temelinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) uyguladığı siyasetlerin olduğunu vurguladı. Heyetin açıklamasında, “Merkez Bankası’nın enflasyonist baskıları kalıcı biçimde azaltan, ekonomik dengesizlikleri gideren ve hem yerli tasarruf sahiplerinin hem de yabancı yatırımcıların Türk Lirası’na olan inancını adım adım yine inşa eden para siyasetlerine bağlılığı” öne çıkarıldı. Ayrıyeten, bu gelişmenin Türkiye’nin aktif siyaset oluşturma kapasitesindeki güzelleşmeyi yansıttığı söz edildi.
SON DEVİRDEKİ ÖBÜR YÜKSELTME
Moody’s, Türkiye’nin kredi notunu en son 19 Temmuz 2024’te iki basamak birden artırarak “B3” cilt “B1” e yükseltmiş ve görünümünü “pozitif” olarak belirlemişti. O periyotta de “ortodoks para siyasetine kararlı dönüş” ve “yönetişimdeki gelişmeler” değerli münasebetler olarak sunulmuştu.
ENFLASYON İDDİASINDA İYİMSERLİK
Kurumun evvelki raporunda, “Enflasyonun ve iç talebin yavaşlamaya başlamasıyla birlikte, önümüzdeki aylarda ve 2025 yılında enflasyonist baskıların hafifleyeceğine yönelik inancımız artıyor” değerlendirmesi yer almıştı.
KREDİ DERECELENDİRME KURULUŞLARI ASLINDA NE YAPIYOR
Soner Yalçın, 2023’te kaleme aldığı yazıda global kredi derecelendirme sistemine dikkat çekmişti:
“Popülist Türk iktisatçıların derece notu… Üç Amerikan şirketinin marifeti… Yüzde 95 ellerinde…” başlıklı yazısında Yalçın, Moody’s, Standard & Poor’s ve Fitch Ratings’in global sermaye pazarının %95’ini denetim ettiğini ve bu kuruluşların geçmişteki krizleri öngöremediğini, hatta “yüksek not karşılığı yüksek ücret” bağıyla eleştirildiğini vurgulamıştı.
İşte Soner Yalçın’ın o yazısı:
“Son birkaç yıldır pop iktisatçıların lisanından bir sözcük düşmüyor: Rasyonel.
-“Aman iktisatta rasyonel adımlar atalım!”
Küresel kredi derecelendirme şirketi Moody’s, evvelki gün Türk bankaların “görünümünü” negatiften durağana çevirmesini “Mehmet Şimşek’in rasyonel adımları işe yaramaya başladı” diye yorumladılar.
Kredi derecelendirmeyi biliyorsunuz; şirket yahut ülkenin kredi prestijinin belirlenmesidir. Yani:
Borçlunun vaktinde anapara ve faiz ödemeleri yaparak borcunu geri ödeme kabiliyeti olup olmadığına bu şirketler karar veriyor.
Üç büyük Amerikan şirketi; Moody’s, Standard & Poor’s ve Fitch Ratings global sermaye pazarının yüzde 95’ini denetim ediyor! Dünyadaki şirketlerin-ülkelerin aldıkları borcu/krediyi ödeyip ödeyemeyeceğini bunlar iddia ediyor.
İyiden berbata verdikleri kredi notları kıymetli; -mesela- yeterli not alırsanız, düşük faiz ödüyorsunuz! Vs.
Bu üç Amerikan şirketi “hassas terazide” mi tartıp kredi notu veriyor?
Soru önemli…
Ekonomiyi bilmezseniz tarihi olayları kavrayamazsınız.
ABD 19’uncu yüzyılda İngilizlerden bağımsızlığını kazanıp dış dünyaya genişlemeye başladı. Ticaret uzaklığı arttıkça Amerikalı tüccarlar tanımadıkları müşterilerinin ödeme yapıp yapamayacakları konusunda tereddütte kaldı.
Spekülatif borç verme uygulamaları ABD’de 1837 finans krizine yol açtı.
İşte derecelendirme kuruluşlarının öncüleri bu mali kriz ardından kuruldu.
İlk ajansı 1841’de New York’ta Lewis Tappan açtı. Onu 1849’da John Bradstreet takip etti. Vs.
Fakat bunlar 1873 ekonomik krizini öngöremediler. Keza ABD, 1907, 1929 üzere finans krizlerini yaşadı. Ticari bankacılığı ile yatırım bankacılığını 1933’de ayıran Amerikan Bankacılık Yasası (Glass-Steagall) kredi derecelendirme şirketlerini biraz tertibe soktu. Bu sistem -ufak tefek arızalarına rağmen- 1980 yılına kadar sağlıklı sürdü.
Küresel sermaye piyasasını ilah katına yücelten “kumarhane ekonomisi” neoliberalizm, tarih sahnesine çıkınca finans merkezli iktisat dünyayı tepetaklak etti.
Devletin “kağıt piyasasını” denetlenmesine bile son verildi. Tüm gözler kulaklar üç büyük kredi şirketinin vereceği notlara çevrildi.
ve natürel ki bu şirketlerin gücüyle birlikte kârlılığı da inanılmaz arttı.
***
Evet notlar “kuyumcu terazisinde” mi tartılıp veriliyor? Hayır.
Derecelendirme kuruluşları ile ödeme yapan müşterileri ortasında yüksek notlardan faydalanma bağlantısı kuruldu. “Sen bana yüksek not ver, ben sana yüksek para vereyim” çıkar ilgisiydi bu…
Bunun sonucunda 1994 Orange County temerrüdü, Asya ve Rusya mali krizleri, Long-Term Capital Management hedge fonunun 1998 çöküşü, 2001 Enron ve WorldCom iflasları, ve bilhassa de 2008 mortgage krizinde kredi derecelendirme şirketlerinin büyük günahları olduğu ortaya çıktı. Tek örnek vereyim:
Amerikan Enron şirketinin, muhasebe kayıtlarında dolandırıcılık yaptığı 2001 yılında bilinip payları keskin düşüşe geçmesine karşın, bu kredi derecelendirme şirketleri iflastan dört gün öncesine kadar notunu “yatırım yapılabilir” düzeyinde tuttu!
Hangisini yazayım: Mortgage krizi akabinde, derecelendirme kuruluşlarının yanılgılı oldukları su yüzüne çıktı da ne oldu? Koca bir hiç. Tek kişi sorumluluk duyup istifa bile etmedi.
Economist üzere kimi medya yayınları, üç derecelendirme şirketinin performansını “korkunç” nitelendirse de, 2008 mali krizi bu derecelendirme kuruluşlarının kâr hissesinde sadece minicik düşüş getirdi!
“Derecelendirmeler fikir beyanı olarak yorumlanmalıdır” diyen bu üç şirket, yaptıklarını “ifade özgürlüğü” olarak açıklayıp mahkemelerde yanlışsız dürüst hesap vermediler!
Pop iktisatçılar bugün hangi rasyonellikten bahsediyor?
Farklı iktisat siyaseti hayata geçirdiğiniz an notunuz eksiden/negatiften kurtulmaz.
Amerikan kredi derecelendirme kuruluşları sömürünün aracıdır. Bakan Mehmet Şimşek onların isteklerini yerine getirmektedir, hepsi bu…”
